تیم نورولند سعی کرده است با جمع آوری محتویات گوناگون درباره اختلالات گفتار و زبان و راهکار درمانی موثر بر آن ها، باری از دوش خانواده های درگیر که اغلب نگران هستند، بردارد. به همین منظور در این نوشتار به بازی های مناسب گفتار درمانی پرداخته شده است تا بتوان نسبت به این روش نیز شناخت کافی به دست آورد.

 البته والدین عزیز باید توجه داشته باشند که این اطلاعات فقط برای افزایش آگاهی عمومی تهیه شده اند و نباید بدون مشورت با متخصصین این حوزه به آن ها عمل کرد. 

بازی های گفتار درمانی کودکان کدام اند؟

در مطالب گذشته به تفصیل درباره اختلالات گفتاری و تاثیر آن بر روحیه و اعتماد به نفس کودکان سخن گفته شده است بنابراین شما عزیزان تاکنون متوجه اهمیت استفاده از راهکار های درمانی شده اید. 

همانطور که می دانید والدین علاوه بر اینکه به عنوان الگوی رفتاری و گفتاری فرزندان خود محسوب می شوند تاثیر شگرفی بر کاهش اختلالات تکلمی نیز دارند به همین دلیل توصیه می شود حتما دانش خود را در این زمینه افزایش دهند یکی از این روش ها، کسب اطلاعات درباره بازی های گفتار درمانی کودکان است که در منزل نیز می توان آن ها را انجام داد که در پایان این نوشتار بهتر با این تکنیک آشنا خواهید شد.

اشتباهات تلفظی رایج گفتاری کودکان

معمولا اغلب کودکان به دلیل عدم تکامل برخی کلمات و اصوات موجود در ساختار زبان قادر نیستند آن ها را به درستی ادا کنند و برای کسب این مهارت نیاز است که کودک با تکرار و تمرین این توانمندی به دست آورد. 

یکی از رایج ترین اشتباهات تلفظی کودکان در زمان ادا حرف "س" رخ می دهد که سعی می کنند با جایگزین کردن حرف "د" آن را جبران می کنند به عنوان مثال اغلب کلمه دیب زمینی را به جای سیب زمینی به کار می برند. 

بهتر است والدین در مواجهه با چنین موقعیت هایی که کودک، کلمات را درست ادا نمی کند از رفتار های مخرب مانند تنبیه، مسخره کردن و... بپرهیزند که نه تنها اثری ندارد بلکه به روحیه آن ها نیز ضربه می زند.

تاخیر کلامی نیز در کودکان شیوع بالایی دارد. اغلب دیده شده است که بسیاری از مواردی که کودکانی که دچار تاخیر کلامی شده اند، تک فرزند هستند. متخصصان توصیه می کنند در چنین خانواده هایی والدین مراودات و ارتباط خود را با خانواده های پر جمعیت بیشتر کنند.

هم چنین افزودن محرک های محیطی شنیداری و گفتاری نیز تاثیر بسزایی در این امر دارد. خواندن شعر، قصه، و... نیز سبب می شود که دایره لغات کودک وسیع تر گردد. از دیگر موارد موثر بر کنترل و کاهش اختلالات گفتاری کودکان، انجام بازی های مرتبط است که والدین می توانند آن ها را در محیط منزل نیز انجام دهند که در ادامه اشاره می شوند.

۱- کاهش مدت زمان تماشای تلوزیون و انجام بازی های کامپیوتری

با توجه به اینکه کودکان برای تفهیم بهتر ارتباط نیاز به آموزش دارند معمولا این هدف با مشاهده حرف های دیگران رخ می دهد.

طبق نتایج مطالعات صورت گرفته مشخص شده است که مشاهده تلوزیون و انجام بازی های کامپیوتری نه تنها به یادگیری مهارت های گفتاری ضربه می زند بلکه در مواردی نیز به عنوان یکی از عوامل اصلی تاخیر تکلمی نیز مطرح می شوند. 

بنابراین والدین بهتر است محدودیت زمانی برای تماشای تلوزیون و انجام بازی های کامپیوتری برای فرزندان خود اعمال کنند تا کودک فرصت بیشتری برای حضور در جمع های خانوادگی داشته باشد و روند تکمیلی رشد مهارت های گفتاری تسریع یابد.

۲- فراهم کردن فرصت برای گفت و گو با کودک

همان طور که اشاره کردیم حضور کودک در محیط هایی که گفت و گو های کلامی بیشتری رخ می دهد به آموزش بهتر مهارت های تکلمی او می انجامد. 

اگرچه باید به این نکته نیز توجه داشت که گفت و گو های بی هدف و معمولی تاثیر چندانی ندارند. بهتر است والدین در مواقعی که کودک مشغول بازی است درباره اسباب بازی ها و یا مواردی که مورد علاقه اوست با بیانی کودکانه صحبت کنند تا کودک نیز به مفهوم جملات پی ببرد.

۳- آشنا کردن کودک با دایره لغات بیشتر

برخی کودکان اصلا تمایلی برای حرف زدن نشان نمی دهند در این موارد بهتر است والدین از جملات تک کلمه ای شروع کنند و سپس جملات بزرگتر را به کار گیرند تا کودک نیز تشویق به مشارکت در گفت و گو شود. 

به عنوان مثال در زمان تشنگی که کودک با ایما و حرکات بدنی به آب اشاره می کند والدین می توانند بگویند: آب، آب می خواهی؟ و... . 

به طور کلی میزان مشارکت کودک در چنین گفت و گو هایی وابسته به موضوع بحث و هم چنین تناسب سطح واژگان منتخب با سن کودک نیز هست و حتما باید به این نکات توجه داشت.

۴- توجه به موضوعات مورد علاقه کودک

همان طور که اشاره کردیم از موارد بسیار مهم و تاثیر گذار بر تشویق کودک به مشارکت در بحث های کلامی، انتخاب موضوع جذاب است. 

با توجه به اینکه کودکان با یک دیگر متفاوت اند باید به تفاوت در علائق و سلیقه آنان توجه داشت. گروهی ممکن است به حیوانات علاقه داشته باشند بنابراین تعریف داستان هایی در این باره بازخورد بالایی دارد. 

هم چنین می توان این گفت و گو ها را در زمان انجام فعالیت های روزمره مانند حمام، غذا خوردن و حتی پیاده روی در پارک نیز داشت زیرا یکی از عواملی که سبب تاثیر بیشتر تمارین، فعالیت و بازی های گفتار درمانی می شوند، ایجاد فضای سرگرم کننده است تا کودک به صورت غیر مستقیم آموزش ببیند.

گروهی از والدین که با مشکلات گفتاری فرزند خود درگیر بوده اند اعلام کرده اند زمانی که خود نیز نقشی در اجرای بازی ها و فعالیت های مرتبط به عهده می گیرند مشاهده می کنند کودک با علاقه دو چندان در آن موقعیت حضور می یابد. 

متخصصان توصیه می کنند در مواردی که کودک قادر نیست برخی از واژگان را به درستی تلفظ کند، اطرافیان بدون سرزنش و ایراد گیری، تلفظ درست را تکرار نمایند تا کودک دچار کمبود اعتماد به نفس نشود که به انزوا و گوشه گیری نیز ممکن است منتهی گردد.

بازی درمانی چیست؟

یکی از روش های موثر بر درمان اختلالات کودکان، بازی درمانی است که طی آن نه تنها کودک به مشکل خود پی می برد بلکه سبب کنترل و بهبود وضعیت نیز می شود. 

به عنوان مثال استفاده از تکنیک بازی درمانی برای کودکان که بی قرار و حواس پرت هستند سبب می شود که کودک احساسات و هیجانات خود را به نمایش بگذارد و به کمرنگ شدن این احساسات منفی می انجامد. 

در حقیقت درمان در این روش بر پایه تحلیل رفتار، اعمال و گفتار کودک در حین بازی صورت می گیرد. اگرچه برای تاثیر بهتر تکنیک های بازی درمانی بهتر است که این متد در حضور یک متخصص و در اتاق بازی استاندارد صورت گیرند ولی بازی ها و تمارینی نیز وجود دارند که والدین می توانند در منزل انجام دهند و شاهد تاثیر آن بر بهبود مشکلات کودک باشند.

۱- بازی با کلمات

برخی از کودکان تمایلی به حرف زدن ندارند، متخصصان توصیه می کنند والدین در چنین مواردی با طراحی سوالاتی مرتبط، کودک را تشویق به مشارکت در بحث کنند که زمینه ساز بهبود مشکلات گفتاری نیز می شود از جمله:

• ● مامان برات چه خوراکی خوشمزه ای بیاره که بخوری؟
• ● دوست داری برای تولدت چی بخریم؟

۲- انجام تمارین با کمک آینه

صحبت کردن در مقابل آینه به کودک می آموزد که چگونه به صورت درست از دهان برای ادای درست کلمات استفاده کند. زیرا اشکالات تلفظی در بسیاری از موارد به دلیل عدم آگاهی به وجود می آیند.

 به همین دلیل والدین می توانند فرصتی را فراهم کنند که کودک در مقابل آینه صحبت کرده و با تکرار حرکات درست دهانی، این تفاوت ها را درک کرده و تلفظ درست کلمات را بیاموزد.

۳- بازی لی لی

در انجام بازی لی لی نیاز به ترسیم اشکالی با ۹ خانه یا شماره است که زمینه را فراهم می کند کودک هر واژه را ۹ بار تکرار نماید. به این صورت که کودک در حین بازی کلمه منتخب توسط والدین را با هر پرش تکرار می کند و علاوه بر سرگرم شدن به تقویت مهارت های گفتاری نیز می پردازد. 

برای بازدهی بهتر این بازی بهتر است نخست کلمات ساده تر انتخاب شده و با افزایش مهارت کودک، دایره لغات افزایش یابد و هم چنین در هر دور از این بازی باید واژه ای جدید تر به کودک گفته شود. در صورتی که این بازی همراه با اهدا جایزه باشد، نتیجه بهتری نیز ملاحظه خواهید شد.

۴- توپ بازی

از دیگر روش های موثر بر اختلالات گفتاری، توپ بازی یا استپ هوایی است که در زمان انجام آن کودک می تواند به تکرار کلمات منتخب می پردازد.

۵-پباده روی

انتخاب فضای زیبا و سر سبز برای انجام فعالیت ها و تمارین گفتار درمانی، بازدهی نتیجه را افزایش می دهد، به همین علت توصیه می شود که والدین از زمان پیاده روی تا پارک و فضای سبز غفلت نورزند و در این حین کودک به تکرار کلمات بپردازد و در صورت ادا درست آنان، ادامه مسیر طی گردد تا توجه کودک به این فعالیت افزایش یابد.

۶- ساخت حباب

انجام این بازی به تقویت عضلات صورت و لب و هم‌ چنین کنترل تنفس منجر می گردد.

۷- ساز دهنی

برخی از کودکان دچار ضعف در کنترل تنفس هستند که انجام ساز دهنی سبب تقویت این مهارت می شود.

۸- تناول خوراکی های شیرین مانند بادام زمینی

از جمله تکنیک ها و بازی های موثر بر کنترل اختلالات و مشکلات گفتاری خوردن خوراکی های شیرین مانند بادام زمینی است که اغلب از سوی کودکان نیز با استقبال مواجه می شود. در این روش باید والدین بادام زمینی را به اطراف دهان کودک بزنند تا کودک با لیس زدن آن را میل نماید که از مزیت های این روش افزایش حرکت زبان عنوان شده است.

۹- مطالعه کتاب های متناسب با سن کودک

از مزایا مطالعه کتاب، گسترش دایره لغات کودک و یا تکرار کلمات قدیمی تر است. بنابراین والدین می توانند از این روش برای فرزندان خود که توانایی مطالعه کتاب دارند استفاده کنند.

۱۰- فعالیت های مداخله زبانی

استفاده از تصاویر موجود در کتاب ها، اشیا و... به افزایش توجه کودکان کمک فراوانی می کند که متخصصین گفتار درمانی از آن بهره می برند.

۱۱- درمان تحرک مفصلی

درمان تحرک مفصلی از جمله متد های درمانی است که به کودک کمک می کند بیاموزد چگونه زبان خود را برای تلفظ بهتر کلمات حرکت دهد. این تمرین به صورت بازی که شامل سرمشق های درستی از عبارات است صورت می گیرد. از نکات حائز اهمیت در نتیجه گیری، توجه به تناسب سن کودک با کلمات منتخب است.

۱۲- بازی بلی و خیر

انجام بازی بلی و خیر از دیگر فعالیت های موثر بر کاهش اختلالات گفتاری کودکان بر شمرده می شود که والدین حتما باید جملاتی را برای این بازی استفاده کنند که کودک قادر به درک آن ها باشد. از دیگر فعالیت های مرتبط، استفاده از جعبه حاوی اشیا مختلف است که کودک با انتخاب هر یک باید برای والدین حرف بزند.

۱۳- حضور در جمع کودکان هم سن و سال

والدین می توانند برای نتیجه گیری بهتر، فرصتی را فراهم کنند تا کودک بیشتر در جمع های هم سن و سالان حضور یابد و به بازی بپردازد. 

به طور مثال یک بازی جذاب برای کودکان به این صورت است که با تشکیل دایره، یک کلمه یا عبارت را در گوش نفر بغلی تکرار کنند و در پایان باید آخرین نفر همان کلمه یا عبارت را بلند اعلام کند. این بازی علاوه بر آموزش می تواند کودکان را سرگرم نیز نماید. 

در پایان توصیه می کنیم خانواده ها از هر گونه تعجیل، تنبیه، تمسخر و... رفتار های مشابه که به فشار های روحی و روانی کودک می انجامد بپرهیزند که نه تنها نتیجه مثبتی نخواهد داشت بلکه ممکن است تلاش کادر درمانی را نیز بی اثر نماید.