یکی از مهارت های مهم و کاربردی در زندگی امروزه بشر، نوشتن است که برخی از کودکان در اثر اختلال یادگیری از نوع اختلال نوشتن، قادر نیستند مانند سایرین در انتقال مفاهیم، افکار و اندیشه ها از ذهن به دست نوشته، عملکرد موفقیت آمیزی کسب کنند.

با توجه به اهمیتی که این موضوع در کارکرد های زندگی افراد دارد، تیم نورولند سعی کرده است در این مطلب به تعریف اختلال نوشتن، علائم و راهکار های درمانی آن اشاره کند تا شما والدین گرامی بتوانید با درک بهتر از شواهد و علائم اصلی در تشخیص به موقع و درمان و کنترل این اختلال عملکرد سریعی داشته باشید.

تعریف اجمالی مهارت نوشتن

برای نوشتن نیاز به سازماندهی چندین کارکرد مغزی بوده تا با دریافت و جمع بندی اطلاعات و استفاده از مهارت های حرکتی، زبانی، شناختی، حافظه و... بتوان مفاهیم را منتقل کرد. 

اما در موارد بسیاری دیده شده است که فرد آن چنان دچار ضعف در این مهارت است که علاوه بر اینکه نوشته های او بسیار بد خط هستند حتی نمی توان مفهوم آن را درک کرد. البته بد خطی و بدنویسی تنها مشکل افراد دچار اختلال نوشتن نیست و در ادامه بیشتر با این علائم آشنا می شوید.

پیشنهاد می شود برای اینکه از ابتلا کودک به اختلال نوشتن پیشگیری کنید حتما فرصتی را فراهم کنید تا کودک قبل از ورود به مدرسه و نیاز به این مهارت به تقویت ماهیچه های دست و انگشتان بپردازد. 

از جمله این فعالیت ها می توان به بازی با خمیر بازی و گل رس و ترسیم شکل های متنوع اشاره کرد. چنان چه که کودک به این بازی علاقه نداشته باشد، والدین می توانند وسایل ساخت سازه را برای کودک فراهم کنند تا به ساخت اشیا متفاوت مانند ماشین، خانه و... بپردازد. هم چنین تهیه کتاب های که به حروف چینی کمک می کنند نیز سبب تقویت و افزایش مهارت کارکرد انگشتان کودکان می گردند.

عوامل موثر بر کارکرد درست مهارت نوشتن

برای اینکه کودک بتواند به درستی در مهارت نوشتن عمل کند نیاز است که از نظر برخی موارد بررسی گردد. مانند:

• رشد مهارت های ذهنی
• میزان علاقه به نوشتن
• عدم وجود مشکل در هماهنگی دست ها و چشم
• توانایی درک بصری
• تشخیص جهت گیری دیداری - فضایی
• سطح حافظه دیداری
• بررسی برتری جانبی
• نحوه  درست دست به قلم شدن
• طرز قرار گیری درست کودک بر روی صندلی

سایر پیش نیاز های اولیه در مهارت نوشتن

• عدم وجود مشکل در سیستم عصبی فرد
• قدرت تشخیص شناختی مطلوب
• عملکرد مطلوب در مهارت های زبان دریافتی و بیانی
• علاقه و تمایل به نوشتن
• کسب مهارت های رشدی
• تکرار و تمرین متوالی
• نبود مشکلات عاطفی

پیش نیاز های ثانویه زبان نوشتاری

• روان بودن و توجه به مفاهیم پایه ای
• رشد مهارت های نوشتاری
• کسب مهارت در تلفظ درست واژگان
• شناخت درست دستور زبان
• رشد در خلاقیت و دقت فردی
• هماهنگی در حافظه دیداری - فضایی
• توجه به میزان علاقه و انگیزه فردی
• اتکا به نفس فردی

مهارت های ۶ گانه پایه مرتبط با عملکرد مطلوب در نوشتن (بر اساس نظریه لیم ۱۹۷۹)

لیم معتقد بود برای اینکه فرد عملکرد مطلوبی در زمینه نوشتن داشته باشد، نیاز است از داشتن برخی مهارت ها بررسی گردد. از جمله:

• مهارت عملکردی مطلوب در ارتباط با کنترل ماهیچه های درونی دست ها
• عملکرد مطلوب حواس مرتبط با بینایی - حرکتی
• به دست گرفتن درست قلم در دست ها
• توانایی ظرافت بخشیدن به خطوط، حرکات و...
• توانایی تمایز اشکال و خطوط از یکدیگر برای ترسیم بهتر
• شناسایی سریع در زمینه ادراک و بازشناسی اشکال
• تشخیص درست جهت زبان نوشتاری

اختلالات یادگیری کدامند؟

به هر گونه نقص در دریافت و پردازش اطلاعات دریافتی که به صورت کلامی و یا غیر کلامی جمع آوری می شوند، اختلالات یادگیری می گویند. 

اختلالات یادگیری از چندین اختلال تشکیل شده اند که در افراد مبتلا سبب مشکلاتی در مهارت های خواندن، نوشتن، محاسبه ریاضی می شوند به طوری که این گروه از افراد نمی توانند عملکرد مطلوبی در درک مفاهیم که به صورت دیداری یا شنیداری دریافت می شوند، به دست آورند. 

برخی گمان می کنند که در بروز این اختلالات و سطح هوشی فرد ارتباطی وجود دارد که در پاسخ باید تصریح کنیم تاکنون طی مطالعات صورت گرفته هیچ ارتباطی بین این دو مشخص نشده است. 

با توجه به اهمیتی که بروز این اختلالات بر کیفیت زندگی افراد دارد امروزه تشخیص به موقع آن ها به شدت مورد توجه محققین قرار گرفته است.

و هم چنین دولت فدرال آمریکا نیز برای تفهیم بهتر اختلالات یادگیری برای آن تعریفی اعلام کرده است که طبق آن به هر گونه مشکلی که در فرآیند های روانی و فکری مانند خواندن، نوشتن، شنیدن، تکلم، آموزش مباحث ریاضی صورت گیرد بدون آنکه فرد مبتلا در زمینه حواس دیداری، شنیداری، حرکتی، ذهنی و حتی عاطفی دارای نقص باشد، اختلالات یادگیری می گویند.

میزان شیوع اختلالات یادگیری

برای روشن شدن آمار تعداد کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری، در آمریکا سرشماری صورت گرفت که طبق نتایج منتشر شده حدود ۸ درصد کودکان با این اختلالات دست و پنجه نرم می کنند.

اما با توجه به گستردگی این گروه از اختلالات و نبود تعریف ثابت برای آن ها، آمار دقیقی از مبتلایان به این اختلالات در ایران و حتی سایر کشور ها در دست نیست. 

همچنین در ایران به دلیل اینکه هر یک از ارگان های آموزش و پرورش، روان شناسان، روان پزشکان و امثال آن به یک جمع بندی مشترک برای تشریح علائم افراد مبتلا به اختلالات یادگیری نرسیده اند. شناسایی و حتی درمان افراد مبتلا به تعویق افتاده است. 

از تنوع علائم در اختلالات یادگیری به ویژه نوشتن می توان بد خطی، املای نادرست کلمات، نقطه گذاری نامناسب، عدم درک درست گرامر زبان، نبود ارتباط معنا دار در جملات را نام برد به طوری که در برخی موارد به قدری این مشکلات زیاد هستند که بر معنای کلی مطلب نیز اثر می گذارند و نمی توان به مفهوم آن پی برد.

دیس گرافیا یا اختلال نوشتن چیست؟

دیس گرافیا از جمله اختلالات یادگیری مختص سن خردسالی بوده که فرد مبتلا قادر نیست در مهارت نوشتن عملکردی مشابه سایرین داشته باشد که در درجه بندی این مهارت سن، زمینه تحصیلی و سطح هوش بررسی می گردد. 

در بسیاری از موارد دیده شده است که افراد مبتلا به دیس گرافیا از مشکلات دیگر مانند اختلال خواندن و اختلال ریاضی نیز در عذابند. البته به این مفهوم نیست که دارای مشکلی در زمینه آموزش و یا عملکرد مغزی هستند. 

از علائم شایع این اختلال می توان به خط بد، نامفهوم، کلمات نامرتب، گرامر نادرست، اشکال در نقطه گذاری و نحوه پاراگراف بندی اشاره کرد. گروهی نیز به دلیل وارونه نویسی که دارند کلمات را بر عکس می نویسند. به طور مثال شام را ماش می نویسند. برای تفهیم بهتر در ادامه به انواع اختلال نوشتن اشاره می شود.

انواع اختلال نوشتن کدام اند؟

در تقسیم بندی کلی اختلال نوشتن می توان به سه نوع مشکل اساسی اشاره کرد:

۱- دست خط

مشکلاتی که در زمینه دست خط افراد مبتلا به دیس گرافیا وجود دارد نسبت به سایرین شدت بیشتری دارد به طوری که در اغلب موارد نوشتار آنان به صورت ناخوانا بوده و در سرعت نوشتن نیز بسیار کند عمل می کنند. 

در تشخیص عوامل بروز این مشکل گفته می شود ممکن است عوامل روانی، عاطفی و یا جسمی اثر گذار باشند. هر چند برای مشخص شدن علت دقیق نیز مراجعه به پزشک متخصص ضروری است.

۲- املا نویسی

هجی کردن یکی از توانمندی های مورد نیاز برای نوشتن است که فرد برای اینکه بتواند به درک درست از تطابق و هم خوانی بین اصوات و حالت نوشتاری کلمات برسد باید در این زمینه دارای مهارت مطلوبی باشد و در صورتی که فرد دچار عدم رشد مناسب در این زمینه باشد، مشاهده چنین مشکلاتی دور از انتظار نخواهد بود.

۳- ترکیب

گروهی از کودکان در زمینه نوشتن انشاء و تشریح نوشتاری وقایع مشکل دارند به طوری که نمی توانند اصوات گفتاری را به صورت نوشتاری قابل درک درآورند.

علائم هشدار دهنده بروز اختلال نوشتن کدام اند؟

زمانی می توان نسبت به ابتلا کودک به اختلال دیس گرافیا مشکوک شد که در نوشتار او خطا هایی مانند موارد زیر مشاهده کرد:

• عدم تکمیل درست جملات
• نا متناقص نویسی در نوشتار (جا به جا نوشتن حروف کوچک و بزرگ در کلمات، عدم رعایت تناسب اندازه کلمات و حروف آن ها)
• عدم استفاده از برخی کلمات
• رعایت نکردن فاصله متناسب در کلمات و حروف
• نوشتار پر رنگ و با فشار زیاد
• سرعت پایین در نوشتن
• محدودیت در دایره لغات کاربردی

علت بروز اختلال نوشتن چیست؟

افراد مبتلا به اختلال نوشتن ممکن است در اثر عوامل مختلفی این مشکل را بروز دهند که در ادامه به آن ها اشاره می شود:

• عوامل ژنتیکی: طبق مطالعات صورت گرفته و مشاهده شیوع بالاتر این اختلال در برخی خانواده ها مشخص شده است که عوامل ژنتیکی در بروز این اختلال بی تاثیر نیستند.
• مشکلات مغزی: در مواردی کودکانی که دارای اختلال جزئی در برخی عملکرد های مغزی بودند و یا سرعت پایین در رشد مغز داشتند، اختلال نوشتن را نشان دادند.
• نقص در توجه و تمرکز: با توجه به تاثیری که دقت و تمرکز در درست نوشتن کودکان دارد مشخص شده است که اغلب مبتلایان به دیس گرافیا از این مشکل رنج می برند که یکی از عوامل اصلی بروز نیز محسوب می گردد.
• نقص در مهارت های حرکتی: در صورتی که فرد دچار ضعف در به کارگیری مهارت های حرکتی مانند هماهنگی انگشتان و برقراری ارتباط بین دست ها و چشم ها باشد ابتلا به اختلال نوشتن دور از انتظار نخواهد بود.
• اختلال ادراک بصری: از دیگر عوامل موثر بر بروز اختلال دیس گرافیا ضعف در ادراک بصری است به طوری که فرد نمی تواند به خوبی اطلاعات حسی دریافتی را تشخیص، تحلیل و ادغام نماید که زمینه ساز بروز خطا در گروه بندی و درک تفاوت، تشابه اشیا، شناخت خطوط از یک دیگر و... می گردد.
• ضعف عملکردی در درک بینایی: فردی که دچار نقص در درک دیداری است نمی تواند به خوبی حروف و نحوه شکل و ترتیب آنان را بفهمد و در نوشتار او عدم رعایت اندازه و فاصله محسوس است. برای افرادی که دچار دیس گرافیا هستند که از این عامل نشات می گیرد می توان از راهکار های زیر کمک گرفت:
• کمک به کودک برای گرفتن کاغذ با دست نوشتاری
• تهیه زیر پایی برای دانش آموزان کوتاه قامت
• انتخاب زیر دستی مناسب
• تهیه مداد گیر و گرفتن قلم با سه انگشت
• ضعف در عملکرد بینایی - حرکتی: افرادی که دچار ضعف در عملکرد بینایی - حرکتی هستند قادر نیستند بین آنچه که می بینند و حرکات خود هماهنگی لازم را ایجاد کنند که سبب بروز مشکلاتی می شود از جمله:
• مهارت های مرتبط با کاغذ و قلم (همچون انتخاب جهت مناسب نوشتن و پیدا کردن نقطه آغاز نوشتن)
• انداختن وسایل
• گرفتن وسایل
• بریدن
• اعمال تغییرات به ویژه در اجسام و اسباب بازی ها
• یادگیری تلمیف ارتباط درست بین چشم و دست

 مشکلات بین حسی نیز از دیگر مشکلات مرتبط هستند که فرد قادر به پردازش و ادغام اطلاعات دریافتی از چند منبع نیست. به طور مثال فرد قادر نیست با شنیدن کلمه "نان" آن را به این صورت بنویسد و دچار خطا نوشتاری می شود.

• اختلال حافظه بصری: وجود اختلال حافظه بصری سبب می شود که فرد علی رغم توانایی مطلوب در زمینه تکلم، نوشتار و خواندن ولی نمی تواند کلمات حفظ شده و توالی حروف آن ها را به درستی بیان نماید.
• چپ دست بودن: تعداد افراد چپ دست در دنیا فقط حدود ۸ یا ۹ درصد هستند. اگرچه چپ دست بودن به عنوان یک عامل در بروز اختلال دیس گرافیا مطرح نیست ولی این افراد باتوجه به اینکه باید به توانمندی نوشتاری و خواندن در جامعه راست دستان نیز دست یابند ممکن است دچار مشکل گردند. 

در صورتی که به چپ دستی شدید توجه لازم نگردد مشاهده عواقبی همچون گم گشتی فضایی، معکوس سازی و اغتشائی جهت یابی دور از انتظار نخواهد بود.

• دیگر اختلالات یادگیری: در برخی از موارد اختلال دیس گرافیا به علت وجود مشکلات زمینه ای مانند وجود نقص در خواندن، گوش دادن و تکلم به وجود می آیند.
• چگونه می توان اختلال نوشتن را تشخیص داد؟

اغلب زمانی می توان به بروز اختلال دیس گرافیا در یک کودک مشکوک شد که مشکلات جدی در زمینه پیشرفت تحصیلی و حتی فعالیت های روزمره وجود داشته باشد. 

معمولا در ابتدا کودک ممکن است فقط در هجی کردن کلمات و عبارات دچار چالش گردد اما زمانی که به مقاطع تحصیلی بالاتر ورود پیدا می کند علائمی دیگر همچون ناتوانی در نوشتن جملات و ساخت درست پاراگراف را نیز بروز می دهد. 

در صورتی که والدین نسبت به مشاهده چنین علائمی بی تفاوت باشند بروز رفتار هایی مانند بی علاقگی به انجام تمارین مدرسه، ناتوانی در انجام تکالیف ریاضیات، فرار از مدرسه و... دور از انتظار نخواهد بود. 

از دیگر دلایل اهمیت به تشخیص و درمان اختلالات یادگیری به ویژه دیس گرافیا این است چنان چه بتوان به موقع آن را تشخیص داد و از راهکار های درمانی برای بهبود شرایط استفاده کرد می توان از وقوع بسیاری از عواقب در آینده جلوگیری کرد زیرا بی اهمیتی نسبت به درمان حتی ممکن است آینده شغلی فرد را نیز تحت تاثیر قرار دهد و فرد از نظر احساسی دچار مشکلاتی همچون بی کفایتی، درماندگی، افسردگی و... گردد.

نحوه تشخیص اختلال نوشتن توسط متخصصین

اگرچه والدین در تشخیص زود هنگام اختلالات نقش زیادی دارند ولی معیار و مبنا اصلی، نظر افراد متخصص گفتار درمانگر و روان شناس است که معمولا از تکنیک هایی استفاده می کنند از جمله:

• توجه به انتخاب دست برای نوشتن: برای انجام این تکنیک از کودک درخواست می شود که نام خود را بر روی برگه بنویسید سپس به جزئیات مواردی همچون ابهام خط زنی، وضعیت نشستن و حرکات پا توجه می شود.
• ناخوانا نوشتن: در این حالت ارزیابی نحوه سر و صورت، کاغذ و حتی وضعیت نشستن صورت می گیرد.
• وضعیت گرفتن مداد در دست: از موارد مورد توجه در این حالت، نحوه خطوط بالا و پایین و میزان کج بودن خطوط است.
•  توجه به میزان کیفیت نوشتار از نظر نحوه فاصله و نظم کلمات
• بررسی میزان مشارکت کودک در فعالیت های گروهی و کلاس
• ارزیابی نحوه نوشتاری جملات و املا کلمات
• بررسی توانمندی نوشتاری کودک
• ارزیابی میزان درک شنیداری کودک

باید تاکید کنیم که زمانی متخصص درمانگر به طور قطعی اعلام می کند که فرد دچار اختلال است که کودک از نظر تمامی موارد ذکر شده بررسی کرده باشد. البته در بسیاری از موارد کودک با انجام تمارین ساده دچار جهش در عملکرد و مهارت نوشتن می شود.

تشریح مشکلات ناشی از اختلال نوشتن

۱- نارسا نویسی یا بد خطی کودک

از آن جهت نوشتن به عنوان یک مهارت تحصیلی ملموس معرفی می شود که افراد از این طریق می توانند علاوه بر انتقال مفاهیم، آن ها را به صورت سندی مکتوب نیز بر جای بگذارند.

بد خطی و نارسا نویسی از مشکلات شایع در مهارت نوشتن است که حتی باید برای شناخت علت بروز آن در دانش آموزان به ویژه مقاطع تحصیلی به ارزیابی عوامل آموزشی و تربیتی و عوامل مرتبط با سلامت جسمی و روانی نیز توجه شود. 

در صورتی که خط کودک به حدی نا مفهوم  و بد باشد که به سختی بتوان به مفهوم کلمات و جملات پی برد به آن نارسایی نویسی می گویند که در برخی موارد به علت اشکالات زیر بنایی مانند مشکلات حرکتی ظریف ایجاد می شوند به طوری که این افراد قادر نیستند از روی حروف و یا اشکال نوشتاری به رونویسی نیز بپردازند.

این معضل زمانی مشکل ساز است که کودک حتی نمی تواند در انتقال تکالیف دیداری فاصله دار (از تخته سیاه) به تمارین از فاصله نزدیک (روی کاغذ) به موفقیت برسد.

اغلب این مشکل در افرادی که دچار مشکلاتی همچون نقص در مهارت های حرکتی، ضعف ادراک دیداری و یادگیری هستند به چشم می خورد. 

باید تاکید کنیم که همیشه نمی توان با انجام تمارین و فعالیت های مرتبط این مشکل را مرتفع کرد زیرا در برخی از موارد کودک به این دلیل بد خط است که دچار ضایعات استخوانی، عصبی و یا مشکلات روحی و عاطفی است که نیازمند پیگیری های درمانی ویژه است‌. 

در صورتی که بتوان عامل بد خطی را پیدا کرد می توان شرایط را به سمتی برد که با حذف آن عامل، فرد به مهارت خوش نویسی دست یابد. 

از دیگر عوامل احتمالی مرتبط با نارسایی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نبود مهارت های پایه ای مانند چرخاندن، فشار دادن، گرفتن و... 
• نبود رشد کافی در مهارت های هماهنگ کننده حرکات ظریف
• وضعیت نا مناسب انگشتان در نوشتن
• عدم هماهنگی در چشم ها و دستان
• ضعف در کنترل بازو، دست و عضلات انگشتان های دست
• وجود مشکل در یادگیری مفاهیم پایه مانند پایین، بالا، زیر و رو
• قرار گرفتن نامناسب برای نوشتن
• وضعیت نامناسب سر در امتداد کاغذ
• استفاده از امکانات نامناسب مانند مداد، میز و صندلی بی کیفیت
• انرژی بالا و پر تحرکی کودک
• بی علاقگی و نبود انگیزه کافی
• تاخیر در استفاده ار مهارت های گفتاری
• مشکلاتی در هماهنگی اعضا بدن با یکدیگر

۲- فاصله نویسی بین حروف و کلمات

برخی از دانش آموزان به دلیل عواملی همچون سرعت بالا برای نوشتن و عدم رعایت هماهنگی لازم، کلمات و حروف آن ها را به صورت جدا جدا و با فاصله می نویسند که سبب می شود نه تنها زیبایی متن دچار خدشه گردد بلکه نتوان به مفهوم جملات نیز پی برد. 

برای بهبود این شرایط می توان تمرین هایی به کودک داد که در آن جملات به صورت نقطه چین و یا کمرنگ هستند تا با تکمیل آن ها متوجه میزان فواصل استاندارد حروف و کلمات نیز بشود. 

هم چنین اگر تمرین با کمک چوب کبریت نیز برای کودک به کار گرفته شود، تاثیر مثبتی دارد که روش آن به این صورت است که باید بعد از نوشتن هر کلمه چوب کبریت را به صورت عموی قرار داد و سپس به سراغ کلمات بعدی رفت.

۳- ناتوانی در قرار دادن سرکش و نقطه در جای مناسب

گروهی از دانش آموزان قادر نیستند سرکش و نقطه را به درستی در جملات خود قرار دهند که معمولا از نبود تمرکز و دقت دیداری آنان نشات می گیرد. 

در صورت تقویت این مهارت ها از وقوع چنین مشکلاتی در مقاطع بالاتر جلوگیری خواهد شد. از فعالیت های افزایش دهنده دقت می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• یافتن تفاوت جزئیات تصاویر تقریبا مشابه
• بازی بگرد و پیدا کن
• تمارین نقطه چین

۴- کج نویسی

از دیگر مشکلات شایع نوشتاری دانش آموزان، کج نویسی است که اغلب ناشی از فشار زیاد مداد بر کاغذ، وضعیت قرار گیری نامناسب دفتر و هم چنین نامناسب قرار گرفتن قلم در دست است. 

می توان در این موارد به کودک کمک کرد که با نزدیک کردن بازو به بدن از میزان انعطاف پذیری دست بکاهد تا کمتر این مشکل بروز کند. 

هم چنین می توان با تهیه یک خط کش و قرار دادن آن بالا و پایبن خطوط به کودک کمک کرد تا بداند فضای نوشتاری که در اختیار دارد چه میزان است.

۵- نامرتب نویسی

در صورتی که دانش آموز دارای مشکلاتی مانند سرعت پایین نوشتن، فشار بالا قلم در دست، قدرت انعطاف کم دست و نشستن در وضعیت نامناسب باشد ممکن است دچار نامرتب نویسی گردد. 

والدین یا معلمین می توانند برای رفع مشکل نامرتب نویسی با تعیین قوانین و قواعدی زمینه را فراهم کنند که کودک کمتر دچار این مشکل نوشتاری گردد از جمله:

• جلب توجه کودک به محدوده خطوط
• عدم استفاده از پاک کن
• استفاده از مداد هایی با نوک نیز
• رونوشت برداری از کلمات با استفاده از کاغذ های بسیار نازک

۶- پر رنگ نویسی

از دیگر موارد مرتبط با مشکلات نوشتاری پر رنگ نویسی است که اغلب ناشی از فشار زیاد انگشتان شست و اشاره، قرارگیری سفت قلم در دست و یا نوشتن با مداد نامناسب و قطر کم است. 

در صورتی که فرصتی فراهم گردد که کودک تمارینی را بر روی کاغذ و روی فرش و یا بالشت انجام دهد نتیجه بهتری مشاهده می شود تا اینکه آن ها را دفتر و یا کتاب بنویسید. 

در مواردی نیز ممکن است علی رغم انجام تمارین و تلاش پیگیر والدین هم چنان این مشکل وجود داشته باشد که در این صورت، این احتمال وجود دارد که کودک دچار ضعف در مهارت دست ورزی باشد و کمک از درمانگر متخصص ضروری است.

۷- اختلالات مرتبط با روان نویسی

کودکانی که مبتلا به مشکلات مرتبط با روان نویسی هستند اغلب دارای سرعت نوشتاری بسیار پایینی هستند که زمینه ساز گم کردن مطالب می شود. هم چنین نمی توانند به خوبی در رونویسی از دور (از روی تخته سیاه) و رونویسی از نزدیک (از روی سر مشق) عملکرد خوبی داشته باشند.

دیگر مشکلات ناشی از دست خط شامل:

• کج نوشتن
• کم رنگ نویسی
• نوشتن با فشار زیاد بر برگه
• با فاصله نوشتن کلمات و حروف آن ها
• نامرتب نویسی
• وارونه نوشتن
• قرار دادن نادرست حروف به جای هم
• حذف و اضافه نادرست حروف

برای حصول اطمینان از اینکه دانش آموز دچار اختلال نوشتن است باید بتوان به سوالات زیر پاسخ درست داد:

• آیا خط کودک به حدی ناخوانا است که نمی توان به مفاهیم جملات پی برد؟
• آیا کودک در مقایسه با سایر کودکان با محدودیت دایره واژگان رو به رو است؟
• نحوه رعایت و توجه به قواعد و قوانین نوشتاری در متون او به چه میزان است؟
• بی نظمی و آشفتگی در متن های او به چشم می خورد؟
• یافتن هدف و موضوع در متون کودک مشخص است؟
• می تواند پاراگراف ها را به خوبی تنظیم کند؟
• میزان آشنایی و توجه به دستور زبان فارسی تا چه میزان است؟
• کودک تا چه میزان با اشکال درست حروف، فاصله کلمات و رعایت نظم در نوشتن بر خطوط آشنا است؟

اگرچه تاکید می کنیم بسیاری از دانش آموزان ممکن است به دلیل سهل انگاری نسبت به قواعد نگارشی بی توجه باشند و نباید به سرعت و با مشاهده هر اشتباه نوشتاری به کودک برچسب داشتن اختلال چسباند و همان طور که گفتیم ملاک اصلی، نظر فرد متخصص است که دارای چندین ملاک هستند که در ادامه به چند مورد اشاره می شود.

ملاک و معیار تشخیص قطعی اختلال دیس گرافیا

• ۱- پس از بررسی کودک با آزمون های استاندارد، مشخص شود که سطح مهارت نوشتاری او متناسب با شرایط آموزشی و بهره هوشی نیست.
• ۲- علی رغم آموزش های متمادی و در اختیار قرار دادن امکانات مناسب، هم چنان کودک با ضعف عملکردی در مهارت های تحصیلی و یا انجام امور روزمره مواجه است.
• ۳- علاوه بر داشتن اختلال دیس گرافیا، نقص حسی نیز در فرد محرز باشد که روند درمانی را با چالش بیشتری رو به رو می کند. 

میزان شیوع اختلال دیس گرافیا

با توجه به اهمیتی که مهارت های خواندن و نوشتن بر زندگی افراد دارند باید نسبت به بروز هر گونه مشکل در آن ها هوشیار بود تا آینده کودک دچار چالش نگردد به طوری که در آمریکا برای کنترل و بهبود اختلال نوشتن (نوشتار پریشی) بودجه ای حدود ۳۰ بیلیون دلار تخصیص یافته است. 

برای مشخص شدن میزان شیوع اختلال نوشتن باید این نکته را در نظر داشت که اختلال نوشتن در کودکان با افراد بزرگسال متفاوت است. آمار ها از ابتلا ۱۲ درصد از کودکان به این اختلال خبر می دهند که اغلب آنان را پسران تشکیل می دهند.

روش های درمانی اختلال نوشتن

با توجه به کاربرد گسترده مهارت نوشتن علاوه بر تحصیل و مدرسه در امور روزمره نیز برای فعالیت هایی همچون نامه نگاری، تکمیل فرم ها، ثبت خاطره ها و انتقال مفاهیم و... نیاز مبرم است. بنابراین هرگونه مشکلی که در این زمینه به وجود آید حتما باید با پیگیری به موقع و استفاده از تکنیک های درمانی مرتفع گردد تا تبدیل به معضلی طولانی مدت نشود. 

متاسفانه دیده شده برخی از والدین آن چنان که باید از اختلالات یادگیری به ویژه اختلال نوشتن اطلاع ندارند و عدم موفقیت تحصیلی این گروه از دانش آموزان را ناشی از هوش و یا تنبلی آنان می پندارند که با برخورد های نامناسب زمینه ساز بروز مشکلاتی همچون کاهش اعتماد به نفس نیز می گردند. 

البته همواره نیاز به استفاده از راهکار های درمانی نیست چه بسیار مواردی نیز دیده شده است که بدون استفاده از این روش ها، خود به خود رفع شده اند ولی تشخیص این موارد بر عهده پزشک متخصص است. به طور کلی برای بهبود اختلال نوشتن استفاده از تکنیک های زیر توصیه می گردد.

• تمارین مرتبط برای افزایش آمادگی در مهارت نوشتن
• آموزش درست قلم به دست گرفتن
• افزایش هماهنگی بین مهارت های مرتبط
• استفاده از وسایل کمک آموزشی نوین مانند کامپیوتر
• بهبود مهارت های بصری - حرکتی
• بهبود مهارت خط پیوسته
• تقویت مهارت های بصری - حرکتی
• آموزش الگو های حرکتی

برای تقویت و آموزش مهارت های الگو های حرکتی استفاده از روش هایی مانند هدایت دست دانش آموز با نقاشی بر روی شیشه همراه با الگو، رونوشت برداری از اشکال در هوا با چشمان بسته توصیه می گردد.

بهبود پسخوراند پوستی

زمانی می توان گفت که پسخوراند پوستی بهبود یافته است که بتوان شرایطی فراهم کرد که کودک با توده خمیری بازی کرده و یا موادی را روی مداد قرار دهد.

تقویت افتراق بینایی

در صورتی که کودک مشغول بازی هایی همچون پیدا کردن تفاوت و شباهت جزئیات تصاویر، سایر اشکال، کلمات و... شود منجر به تقویت افتراق بصری او می شود.

تقویت حافظه بینایی

انجام بازی ببین و بگو کلمات، نمایش اشیا متفاوت به دانش آموزان و خیال پردازی موجب تقویت حافظه بینایی می شود.

از دیگر موارد نیاز برای رفع مشکلات نوشتاری کودکان بهبود مهارت های بصری - حرکتی است که از طریق تغییر وضعیت نشستن، مچاله کردن کاغذ، نقاشی کردن اشکال با گواش و... میسر می گردد.

نکات تکمیلی مرتب با اختلال نوشتن

در برخی از موارد، افراد به دلیل ضعف در عملکرد مهارت های حرکتی دچار اختلال نوشتن می شوند که در این صورت نیاز است حتما نظر درمانگران و افراد متخصص مرتبط با زمینه روان شناسی، روان پزشکی و... جویا شد. اما توجه به نکات زیر نیز کمک کننده است:

• در برنامه روزنامه دانش آموزان مبتلا حتما باید فعالیت های متناسب که به تقویت مهارت های حرکتی ظریف منجر می شوند، توجه ویژه داشت.
• یکی از موارد موثر در بروز این امر، نحوه به دست گرفتن مداد است.
• حضور در کلاس های آموزشی که مبتنی بر یاد دادن نحوه درست به دست گرفتن قلم است ضرورت دارد.
• برخی از بازی ها و حرکات ورزشی سبب تقویت مهارت های حرکتی ظریف می شوند که انجام آن ها توصیه می گردد.
• در صورتی که ضعف در توجه و دقت عامل بروز مشکلات نوشتاری است نیاز است نخست این اختلالات مرتفع شوند.
• سایر نظریه های مرتبط با نوشتن

در ادامه به یک نظریه که زمینه ساز دگرگونی تعلیم و تربیت در آمریکا شد می پردازیم:

نظریه جین آیرس

نظریه عصبی که توسط جین آیرس مطرح شد بر پایه یک پارچه حسی و به منظور کمک به کودکان درگیر با اختلالات یادگیری استفاده می گردد. 

طبق این نظریه در صورتی که بتوان ضعف در یک پارچگی حسی را با استفاده از تحریک لمسی از طریق روش هایی مانند کمک مالش پوست با سایر مواد، تحریک دهلیزی و بهبود واکنش های وضعیت بدن (با تحریک لمسی و دهلیزی) مرتفع کرد، فرد علائم کمتری از اختلالات یادگیری را بروز می دهد.

تحریک دهلیزی چیست؟

این روش که بر پایه چرخش بر تاب و یا ننوی توری است موجب تحریک گیرنده های عمیق پوست نیز می گردد. این روش را به راحتی می توان در منزل و با غلتیدن بر روی فرش و یا چند تیوب انجام داد و شاهد اثر آن بود.

روش نیول سی کپارت چیست؟

از دیگر روش های موثر بر درمان اختلالات پیگیری، نیول سی کپارت است که معرفی آن به وسیله یکی از پیشگامان آموزش ادراکی- حرکتی صورت گرفته است. برای استفاده از این روش نیاز به تخته تعادل، چوب موازنه، توری اکروبات و بازی های رقصی و ریتمیک است.