با توجه به آمار روز افزون اختلالات گفتاری به ویژه تاخیر در تکلم و تاثیر آن بر آینده و اعتماد به نفس کودکان، تیم نورولند مقالات گفتار درمانی زیادی تهیه کرده است که برای درک بهتر پیشنهاد می شود که نخست مقاله "گفتار درمانی کودکان + تکنیک ها و بازی های گفتار درمانی" مطالعه گردد. سپس با شناخت بهتر این مشکلات گفتاری، به این صفحه برگردید.

تاخیر در گفتار کودکان به چه مفهوم است ؟

تاخیر در گفتار به این مفهوم است که کودک مبتلا قادر نیست همانند سایر کودکان هم سن و سال با کمک کلمات و جملات درخواست ها و نیاز های خود را مطرح کند.

مشکلات گفتاری در بین خردسالان شیوع بالایی دارد که از جمله آن ها تاخیر در استفاده از مهارت های زبان و گفتار است که در مواردی نیز به دلیل رفتار ها و روش های تربیتی والدین به وجود می آید زیرا تعاملاتی مانند آواز خواندن، بازی کردن و حتی حرف زدن معمولی را به صورت کارآمد انجام نمی دهند، به همین دلیل کودک نمی آموزد چگونه از این مهارت ها استفاده کرده و با دیگران ارتباط بگیرد.

با توجه به اینکه والدین نقش الگوی رفتاری به ویژه در زمینه آموزش مهارت های گفتاری دارند، می توانند با کمک روش های مختلف کودک را تشویق کنند تا برای حرف زدن تلاش کند.

طبق نتایج مطالعات مشخص شده است که در بروز تاخیر در گفتار کودکان، عوامل ژنتیکی و جنسیت نقش پررنگی دارند به طوری که بیان شده بیشتر مبتلایان دارای سابقه خانوادگی نزدیک در این زمینه بوده اند و هم چنین پسران نسبت به دختران هم سن بیشتر با این مشکل مواجه می شوند.

در بسیاری از موارد این قبیل مشکلات گفتاری به طور خود به خود رفع می شوند به طوری که حتی گزارش شده است که آلبرت انشتین دانشمند موفق آلمانی نیز تا ۸ سالگی مبتلا به تاخیر در گفتار بوده است و قادر نبود به درستی با دیگران ارتباط کلامی برقرار کند. هم چنین آلکسا ولتا از دیگر افراد مشهور مبتلا به تاخیر زبانی عنوان شده است.

البته به این مفهوم نیست که در صورت وجود تاخیر در رشد مهارت های گفتاری کودکان نیاز به پیگیری درمانی نیست بلکه حتما باید نظر پزشک متخصص جویا شد و با شروع خدمات درمانی به ویژه گفتار درمانی در صدد رفع آن برآمد.

علل تاخیر در گفتار کودکان

● وجود بیماری هایی مانند عقب افتادگی ذهنی

● نبود شرایط مناسب برای یادگیری مهارت های زبانی

● عوامل روحی و عاطفی

● تاخیر در رشد مهارت های بدنی

● عوامل ژنتیکی

● بارداری های چند گانه

● ناشنوایی

● فلج مغزی

عقب ماندگی ذهنی از جمله بیماری هایی است که بر گفتار افراد مبتلا تاثیر زیادی دارد به طوری که قادر نیستند مانند افراد نرمال از این مهارت ها استفاده کنند.

علاوه بر تاثیر عوامل ژنتیکی و وراثتی در بروز این اختلال، چنان چه کودک در محیطی رشد کند که فرصت اندکی نیز برای تعاملات کلامی وجود ندارد، بروز مشکلات گفتاری بدیهی است. هم چنین آمار ها نشان داده که تاخیر در گفتار در بین دو قلو ها شیوع بیشتری دارد اگرچه برای آن علت خاصی ذکر نشده است.

هم چنین در بررسی ها صورت گرفته تاثیر اختلالات شنوایی بر اختلال تاخیر در گفتار نیز مشخص شده است که کودکان کم شنوا، فقط توانایی درک برخی از کلمات را دارند در حالی که مبتلایان به ناشنوایی کامل، در توانایی حرف زدن نیز دچار مشکل می شوند به طوری که قادر نیستند هرگز حرف بزنند.

از میزان تاثیر گذاری عوامل روحی و عاطفی بیان شده که در صورت وجود بی ثباتی عاطفی فراوان، مهارت های رشدی فرزندان به ویژه گفتار دچار مشکل می شود به طوری که اغلب این کودکان دچار تاخیر در گفتار می شوند.

کارشناسان توصیه می کنند والدینی که چند فرزند دارند نباید در مسیر آموزش و تربیت، از یکی غفلت ورزند و توجه خود را بر دیگری متمرکز سازند، هم چنین انتقاد از رفتار کودک نیز تاثیر مشابهی بر مهارت های تکلمی دارد به طوری که ممکن است دیر به حرف می آیند.

از دیگر الزامات در این زمینه و با توجه به الگو بودن والدین به ویژه در زمینه آموزش مهارت های گفتاری، فراهم کردن فرصت های زیاد برای حرف زدن است تا کودک نیز بیشتر با این مهارت ها آشنا گردد.

زبان چیست؟

اصطلاح زبان اشاره به سیستم ذخیره سازی و تبادل اطلاعات بین افراد داشته که شامل گفتار، شنیدن و درک و ارتباط است‌. در رشد زبان سه مرحله دیده می شود:

● بیانگری شنیداری: اشاره به نخستین اصوات تولیدی کودک مانند غان و غون دارد.

● گیرندگی شنوایی: اشاره به عکس العمل متناسب به اصوات، کلمات و جملات اطرافیان دارد‌.

● بصری

همان طور که گفته شد نبود فرصت برای هم صحبتی والدین با کودک سبب تاخیر در گفتار می شود. در گروهی از کودکان اگرچه درک شنیداری و مهارت ارتباط بصری به درستی صورت گرفته است ولی نمی توانند تلفظ کلمات را به درستی بیان کنند. ولی در کودکان مبتلا به نا شنوایی، تاخیر در گفتار ناشی از مشکلات درک شنیداری است اگرچه سایر مهارت ها رشد طبیعی را طی کرده اند.

زمانی نیاز است نسبت به بروز مشکلات گفتاری کودکان نگران شد که نحوه صحبت کردن کودک به حدی نا مفهوم است که به سختی می توان به منظور جملات او پی برد زیرا بسیاری از کودکان تا ۴ سالگی دارای مشکلاتی مانند نوک زبانی حرف زدن و لکنت زبان هستند که چندان جای نگرانی ندارد.

به طور کلی چنان چه کودک بیشتر از ۲ سال داشته و علائم زیر را در گفتار نشان دهد حتما باید او را نزد متخصص درمانگر برد:

● علی رغم توانایی کودک برای تقلید کلمات، نمی تواند آن ها را به صورت آگاهانه به کار گیرد.

● کاربرد درست کلمات در ارتباطات کلامی کودک مشهود نیست.

● به دلیل عدم درک درست درخواست ها، نمی تواند آنان را به درستی اجرا کند.

● صدای تو دماغی یا ناهنجار کودک خبر از مشکلات گفتاری می دهد.

در صورت محرز شدن اختلال تاخیر در گفتار می توان با کمک روش های مختلف آن را رفع کرد. از جمله:

۱- گفتار درمانی

متخصص گفتار درمانگر برای ارائه خدمات مرتبط نخست به بررسی و ارزیابی مشکلات گفتاری می پردازد. جهت بررسی کلام و بیان کودک نیاز است سایر مهارت های رشدی نیز با کمک تست های استاندارد طراحی شده ارزیابی گردد.

خدمات درمانی این روش سبب پیش گیری اختلالات گفتاری، کنترل و درمان آن می شود. در این جلسه معیار تشخیص، توانایی کودک برای استفاده از مهارت های گفتاری، میزان وضوح حرف زدن، نحوه وضعیت زبان، دهان و سقف آن است.

چنان چه وجود مشکلات گفتاری محرز شد برای افزایش نتیجه دهی گفتار درمانی، تمارین و فعالیت هایی به والدین داده می شود تا در منزل انجام دهند.

۲- اقدامات والدین

همانطور که گفته شد اگرچه در بروز اختلالات رشدی به ویژه مشکلات گفتاری، عوامل ژنتیکی نقش بسزایی دارند ولی محیط و نحوه تربیت کودک بی تاثیر نیستند. بنابراین با انجام فعالیت ها و تمارینی که متخصص درمانگر توصیه می کند، می توان موجب تسریع روند درمانی شد. موارد زیر از جمله این روش ها هستند:

● فراهم کردن فرصت برای گفت و گو دو نفره

کودکان موجودات اجتماعی هستند که تمایل به حضور در گفت و گو های جمعی دارند والدین می توانند از این فرصت استفاده کنند و با خواندن اشعار، سرود یا تعریف داستان توجه کودک را جلب نموده سپس از او بخواهند آن ها را تکرار کند تا ضمن افزایش حافظه، بتواند جملات و کلمات جدید را نیز بیاموزد.

● کتاب خواندن

تاثیر مثبت کتاب خواندن بر کسی پوشیده نیست به طوری که کارشناسان توصیه می کنند حتی قبل از ۶ ماهگی نیز برای رشد مهارت های کودکان از این روش غفلت نشود.

انتخاب کتاب های متناسب با سن و مصور بودن موجب تشویق کودک می گردد هم چنین می توان برای مشارکت کودک در این گفت و گو از او درخواست شود که درباره این تصاویر و اسامی آن ها حرف بزند.

● استفاده از موقعیت های روزانه

برای دعوت و تشویق کودک می توان از موقعیت های روزانه به ویژه بازی های دو نفره بهره برد تا با استفاده از ارتباط چشمی و یا در آغوش گرفتن، اوقات خوشی سپری کرده و در این حین آموزش مهارت های گفتاری نیز رخ دهد.

● صحبت کردن والدین با صدای رسا

والدین به ویژه مادران می توانند از موقعیت هایی که در آن در حال انجام امور روزمره هستند استفاده کرده و در این حال با صدای رسا و واضح با کودک صحبت کنند مانند آشپزی که در آن توضیح مراحل، به افزایش دقت کودک کمک فراوانی می کند.

● فعال و پر انرژی بودن والدین

چنان چه در آموزش مهارت های گفتاری از شیوه های جدید مانند استفاده از اشعار آهنگین استفاده گردد تاثیر این راهکار ها افزایش می یابد. هم چنین توصیه می شود که آموزش ها همراه با حرکات نیز باشد زیرا با به کارگیری همزمان حواس بینایی و شنوایی، بازده افزایش می یابد.

● تمرین با کودک

یکی از اشتباهاتی که در زمان رخ دادن تاخیر کلامی والدین انجام می دهند این بوده که اجازه نمی دهند کودک، جملات خود را تکمیل نماید. بهتر است در این فرآیند والدین صبر و شکیبایی بیشتری داشته باشند تا کودک ضمن استفاده از حافظه خود، جملات را تکمیل کند و احساس اعتماد به نفس او افزایش یابد.

● حرف زدن درست با کودک

با توجه به اینکه کودک دچار ضعف در استفاده از مهارت های گفتاری است والدین باید در نحوه حرف زدن خود دقت بیشتری داشته باشند تا کودک بتواند این مهارت ها را کسب نماید. استفاده از لحن و گفتار بچگانه نیز چندان کارآمد نیست زیرا ممکن است تبدیل به عادت شده و در آینده کودک نتواند مانند افراد بزرگسال صحبت کند.