یکی از سوالات والدین درباره نحوه تربیت فرزند خود این است که شکل گیری شخصیت کودک از چه زمانی شروع می شود؟ کارشناسان در این باره معتقدند که از همان نخستین روز های تولد نیز نوزاد قادر به درک نوازش های مادر است و حتی می تواند نسبت به آن عکس العمل نیز نشان دهد. 

این روند با رشد کودک گسترش می یابد به طوری که معمولا تاثیر تکمیل ویژگی های فطری بر شخصیت کودکان تا سن ۲ سالگی به خوبی محسوس است و پس از آن عوامل محیطی هستند که می توانند موجب تغییر خصوصیات فردی گردند. 

هم چنین دیده شده که کودک دو ساله قادر است با درک مسائل پیرامون حتی به درخواست نیاز های فیزیکی و مادی نیز بپردازد که از جمله می توان به درخواست غذا و آب اشاره کرد. ولی صحبت از خواسته ها روحی و معنوی در این سن میسر نیست و تنها با توجه به فعالیت های دیگری که کودکان انجام می دهند قابل تشخیص است. 

نقاشی کشیدن، قصه گویی و حتی بازی کردن از جمله فعالیت هایی هستند که می توان به آن ها به منزله بیان غیر مستقیم و کسب آگاهی از دنیای درونی و خواسته های روحی کودکان نگاه کرد. 

شناخت دنیای درونی کودک از طریق این فعالیت ها به قدری ملموس است که حتی به خوبی می توان متوجه وجود مسائل و مشکلاتی از قبیل نا سازگاری، بیماری و حتی شغل مورد علاقه کودک نیز شد.

در ادامه به میزان تاثیر نقاشی بر شناخت دنیای درونی و علائق کودکان اشاره می شود ولی در این باره حتما باید به این نکته توجه داشت که کودک باید با میل و رغبت درونی به انجام این کار بپردازد تا ضمن احساس لذت و نشاطی که دست می یابد، سرگرم نیز گردد ولی در مواردی که کودک تحت فشار و سلطه اطرافیان به ویژه والدین اقدام به ترسیم نقاشی کند، نه تنها لذت نمی برد بلکه نمی توان از روی نقاشی چیزی را استنباط کرد.

گروهی از والدین به دلیل عدم آگاهی و شناخت درست دنیای کودکان، نقاشی آنان را فقط نوعی خط خطی کردن می پندارند که هیچ معنا و مفهومی پشت آن نیست ولی کارشناسان معتقدند که هر گونه نقاشی و یا به اصطلاح خط خطی کردن کودکان بدون منظور نیست و حتی می تواند به عنوان کلیدی برای حل معما نیز آن را نگریست. 

اگرچه همواره نمی توان از نقاشی تمامی کودکان یک برداشت کلی گرفت و عوامل فردی و تکاملی زیادی بر آن اثر دارند به طوری که طبق دیدگاه روان تحلیل گری برای شناخت بهتر دنیای درونی کودکان می توان از نقاشی های فرافکن به صورت غیر مستقیم کمک گرفت.

هم چنین در نقاشی های آنان آثار نمادین دیده می شود که بیانگر مفاهیم، نگرش ها، پویایی، ادراک و پاسخ به محیط بیرون، احساسات و خاطرات اضطراب انگیز نیز تلقی می گردد. 

بنابراین توصیه می شود افراد نسبت به نقاشی کودکان توجه ویژه ای داشته باشند که حتی می توان با استفاده از آن ها بستر را برای رشد و پویایی درونی نیز فراهم نمود، زیرا همان طور که اشاره کردیم آثار به اصطلاح خط خطی آنان آینه تمام نمای علائق، سلائق و حتی تفکر کودک نسبت به خود و جهان پیرامون است. 

برای تفهیم بهتر این مسائل در ادامه به مراحل نقاشی کودکان و سیر تکاملی و تاثیری که به برخی اختلالات بر آن دارند می پردازیم‌

نقاشی کودکان چه مراحلی دارد؟

• ۱- در مرحله نخست کودکان سعی می کنند با کمک حرکات عضلانی اشکالی که اغلب مشابه نقطه، خط و یا لکه هستند را بر روی کاغذ و یا سطوح هموار همچون زمین ترسیم نمایند.
• ۲- با رشد توانایی های کودکان، آنان در تلاش اند خطوطی نا منظم و غیر قابل کنترل بکشند که معمولا در ابتدا قادرند خطوط افقی و سپس عمودی را بکشند.
• ۳- مرحله بعدی ترسیم نقاشی کودکان، ترسیم طرح های واقع گرایانه و تکمیل کننده است.
• ۴- در آخرین مرحله کودکان به این توانایی دست می یابند که قادرند اشکال یا تصاویر احساسی و عقلانی نیز بر روی کاغذ بکشند.

سیر تکاملی نقاشی کودکان متناسب با شرایط سنی

برای درک بهتر شما عزیزان از چگونگی پیشرفت آثار و خطوط که کودکان می کشند به سیر تکاملی آن متناسب با شرایط سنی اشاره می شود:

• ۱۲ ماهگی: در این سن کودک سعی می کند با الهام از دنیای پیرامون و به صورت تقلیدی خطوطی در جهت عقب و جلو ترسیم کند.
• ۱۵ ماهگی: با افزایش سن، تمایل و توانایی کودکان به سمت کشیدن اشکال نقطه نقطه گرایش دارد.
• ۱۸ ماهگی: این بازه سنی، شروع خط خطی کردن های نا خود آگاه کودکان است.
• ۲ سالگی: کودکان ۲ ساله قادرند خطوط عموی را با تقلید و الهام از دنیای اطراف بکشند.
• ●۵/۲ سالگی: در آثار نقاشی شده کودکان در این سن، خطوط حلقوی، افقی و عمودی به چشم می خورد.
• ۳ سالگی: ۳ سالگی سنی است که کودکان نه تنها می توانند همچون افراد بزرگسال مداد را به دست بگیرند حتی قادرند در زمان درخواست اطرافیان برای اشکال ترسیم شده نیز اسم بگذارند.
• ۴ سالگی: رشد و پیشرفت نقاشی های کودکان در این سن به اوج خود می رسد به طوری که حتی می توانند شکل انسان را با دو عضو نیز ترسیم کنند.
• ۵ سالگی: توانایی کشیدن اشکال هندسی همچون مثلث، مربع و حتی تصویر انسان به همراه گردن و بدن در این سن رخ می دهد‌.
• ۶ سالگی: کودکان با ورود به ۶ سالگی دچار جهش در توانایی ترسیم آثار نقاشی نیز می شوند به طوری که نه تنها در آثار آنان تصویر انسان به صورت دو بعدی دیده می شود بلکه می توانند اشکال را نیز به صورت ادغام شده به تصویر بکشند.
• ۹ سالگی: به تصویر کشیدن اعضای داخلی بدن انسان معمولا در سن ۹ سالگی رخ می دهد.
• ۱۲ سالگی به بعد: از این سن به بعد کودکان به حدی در مهارت ترسیم اشیا دچار رشد می شوند که نه تنها قادرند تصاویر ماشین، پرنده، خانه، هواپیما و... را نشان دهند بلکه با نمایش جزئیات تکمیلی به روایت داستان و قصه نیز بپردازند.

آثار نقاشی شده کودکان چه ارزش بیانی دارد؟

همان طور که اشاره کردیم آثار نقاشی شده تمامی کودکان به یک شکل نیست و تحت تاثیر عواملی همچون رشد و تکامل انسان، رشد و تحولات ذهنی کودک و حتی روابط و تعاملات اجتماعی قرار دارد.

 از آن جهت آثار نقاشی شده کودکان مهم و قابل استناد هستند که کودکان نه تنها به کپی برداری اتفاقات پیرامون نمی پردازند بلکه با مشاهده این آثار می توان به تصورات ذهنی و دنیای درونی آنان پی برد. هم چنین مشاهده این آثار، مزیت های دیگری نیز دارد که در ادامه اشاره می شود:

• آگاهی از میزان رشد کودک و حتی آزمون های سنجش هوش
• شناخت و ارزیابی دقیق تر مشکلات و مسائل روانی - عاطفی
• مشاهده هیجانات درونی در طی برون ریزی آن ها

با توجه به اینکه می توان با تفسیر درست نقاشی و آثار خط خطی کودکان به دنیای پیرامون آنان پی برد. آزمون های زیادی برای درک بهتر شخصیت و ویژگی های روانی و رفتاری آنان طراحی شده است که در ادامه چند نمونه ذکر شده است:

آزمون نقاشی آدم (DAP)

اگر چه طراحی این آزمون توسط مک آور در سال ۱۹۹۴ صورت گرفت ولی در پیشرفت و توسعه آن افرادی همچون همر، هندله، اوربان و کوپیتر نقش اساسی داشتند که تلاش آنان در سال های متمادی سبب شد که بتوان نقاشی های فرافکن را از لحاظ شناخت شخصیت کودکان و دنیای آنان بررسی نمود. 

هم چنین باک نیز آزمونی طراحی کرد به نام آزمون خانه- درخت- آدم که با کمک آن می توان از معنا و مفهوم سایر اجزای نقاشی شده مانند انسان، خانه و درخت نیز آگاه شد به طوری که بیان می شود در نقاشی کودکان خانه و آدمک اشاره به تجسم رمزی و نا خود آگاه شخصیت آنان اشاره دارد و حتی طبق آن می توان به میزان تعادل عاطفی و طراز عقلی نیز پی برد. 

البته باید یادآوری کنیم برای درک درست و جامع شخصیت و دنیای درونی کودکان نباید فقط به نتایج و تفسیر های آزمون های مطرح شده استناد کرد و نیاز است که به سایر آزمون های روان شناسی نیز توجه نمود تا بتوان یک جمع بندی کامل داشت.

کارشناسان عقیده دارند که برخی از مشکلات روانی و رفتاری کودکان را می توان با تفسیر نقاشی های آنان متوجه شد که در ادامه برای تفهیم بهتر این مسئله چند مثال ذکر شده است.

اختلال بیش فعالی چیست؟

بیش فعالی از جمله اختلالات شایع رشدی سنین کودکی است که در حال حاضر آمار ها از ابتلا ۲۰ درصد کودکان به آن خبر می دهد که روز به روز بر تعداد آنان نیز افزوده می گردد که اغلب نیازمند پیگیری های درمانی نیز هستند که با توجه به پیشرفت علم و آگاهی والدین خوشبختانه این هدف میسر شده است. 

از علائم اصلی برای شناسایی کودکان بیش فعال می توان به تحرک زیاد، نبود تمرکز و توجه کافی و انجام فعالیت های تکانشی و بدون تفکر اشاره کرد. 

گروهی از خانواده ها با مشاهده شیطنت و فعالیت زیاد فرزند خود او را بیش فعال می پندارند. باید عنوان کنیم که نباید هر گونه پر تحرکی را از علائم اختلال بیش فعالی دانست و بهتر است والدین قبل از زدن هر گونه برچسب بر کودک، حتما اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهند. 

یکی از راه های شناخت بهتر علائم هشدار دهنده و شناسایی دقیق تر کودکان بیش فعال، مطالعه مقالات موجود در سایت نورولند است به طوری که تیم تحقیقاتی ما نوشتاری با عنوان "خصوصیات بیش فعالی" نیز تهیه کرده اند که مطالعه آن بسیار کمک کننده است. 

اگرچه باز هم تاکید می کنیم که هر گونه تشخیص و شناسایی قطعی کودکان بیش فعال بر عهده پزشک متخصص است‌. 

همان طور که پیشتر نیز گفتیم بعضی از مشکلات و اختلالات کودکان را در نقاشی های آنان نیز اثر گذارند و تفسیر آنان به متخصصان بسیار کمک می کند. در ادامه به برخی از این شاخص ها اشاره می گردد.

• شاخص های پرخاشگری کودکان در نقاشی آنان
• خطوط به صورت پر رنگ و با فشار رسم می شوند.
• تصاویر آدم ها به صورت اغراق آمیزی بزرگ ترسیم می شوند.
• در چهره انسان ها، لب ها به شکل پهن و بزرگ مشاهده می شوند.
• تناسب درستی در چینش جزئیات دیده نمی شود.
• اتصال و هماهنگی در اجزا یک تصویر لحاظ نمی گردد.
• تمایل زیادی به ترسیم سلاح و اجزا تیز و برنده دارند.
• در نقاشی این کودکان پاها به شکل باز دیده می شوند.

تاثیر مشکلات هیجانی و اختلالات بر نقاشی کودکان

• شاخص های مرتبط با افسردگی کودکان
• کودکان مبتلا، اغلب در نقاشی های خود انسان ها را در ابعاد بسیار کوچک ترسیم می کنند.
• ترجیح می دهند که به جای استفاده از کل کاغذ، فقط از قسمت حاشیه و یا پایین آن برای تصویر سازی استفاده کنند.
• معمولا در نقاشی آنان دهان در چهره انسان ها مشاهده نمی گردد.
• در نقاشی آنان حتی دیده می شود که برخی از اجزا بدن را نمی کشند.
• اغلب افرادی که می کشند به صورت بسیار لاغر، دراز و حتی بدون چهره هستند.
• بازو افراد نیز متفاوت با سایرین است به طوری که به صورت پهن و کوتاه دیده می شوند و در مواردی نیز دیده می شود که بازو های ترسیم شده به صورت متصل به تنه هستند.

شاخص های تکانش گری

• این کودکان علاقه زیادی به ترسیم قسمت سمت چپ انسان ها دارند.
• اعضا بدن افراد ترسیم شده بدون هیچ تناسبی نقاشی می شوند.
• محتوا های پرخاشگرانه در نقاشی آنان زیاد به چشم می خورد.
• اغلب ترجیح می دهند جزئیات بدیهی و مهم بودن را ترسیم نکنند.
• ترسیم نقاشی برای این کودکان زمان زیادی می گیرد.
• کشیدن شانه ها از دیگر شاخص های تکانشگری محسوب می شوند به طوری که آنان اغلب شانه ها را به صورت نا مناسب می کشند.

شاخص های مرتبط با ناسازگاری

• این گروه از کودکان در ترسیم انسان ها، توجهی به اجزا چهره ندارند و آن را به صورت ساده می کشند.
• بدن افراد نیز به صورت کلی و بدون توجه به جزئیات ترسیم می گردد.
• این کودکان توجهی به کیفیت هنری آثار نقاشی شده خود ندارند و بدون دقت آن ها را می کشند.

از دیگر شاخص های مرتبط با ناسازگاری در نقاشی کودکان

• کشیدن آدم های بدون ساق، بازو، ران و پنجه است.
• این کودکان بدون توجه به مفاهیم و معانی به نقاشی می پردازند.
• هم چنین در اشکال ترسیم شده توازن عمودی در زمان ایستادن قابل مشاهده نیست.

شاخص های مرتبط با اضطراب

• از معیار های تشخیصی این مشکل می توان به ترسیم خطوط به صورت نازک و با عجله اشاره کرد.
• این کودکان توجه و علاقه ویژه ای به ترسیم جزئیات غیر مهم دارند.
• سایه های تیره و روشن در نقاشی آنان ملموس است.
• افراد ترسیم شده در نقاشی آنان اغلب دارای پاهای کوچک و نا استوار هستند.
• هم چنین از دیگر موارد مرتبط می توان به ترسیم دهان افراد به صورت خط، بدون نظم و به شکل خنده عصبی اشاره کرد.
• دست های افراد به صورت افراطی باز ترسیم می شوند.

 آزمون ترسیم خانواده

از دیگر آزمون هایی که به شناخت شخصیت و مشکلات کودکان کمک می کند می توان به آزمون ترسیم خانواده اشاره کرد که در آن علائمی مانند ارزنده سازی، نا ارزنده سازی، نحوه ارتباط کودک با اعضای خانواده و حتی عدم ترسیم آنان نمایانگر این است که کودک و اعضای خانواده روابط خوبی دارند یا خیر. در ادامه برای درک بهتر به تعریف اصطلاح های ارزنده سازی و نا ارزنده سازی اشاره می شود.

ارزنده سازی

ارزنده سازی از جمله معیار هایی است که با کمک آن می توان به روابط کودک با سایر اعضا پی برد. در واقع ارزنده سازی به این مفهوم است که در نقاشی ترسیم شده توسط کودک یک فرد نسبت به سایرین از لحاظ قدی و جثه بزرگتر ترسیم شده است که این مسئله به وابستگی عاطفی و اعتماد کودک به آن شخص خبر می دهد و به این اتفاق ارزنده سازی می گویند.

نا ارزنده سازی

در مواردی نیز مشاهده می شود که کودک یک شخص را در نقاشی خود در مقایسه با دیگران کوچک، ناقص و یا در گوشه کادر می کشد و حتی دیده شده است که افراد را در نقاشی خود حذف می کند. در صورت مشاهده چنین اتفاقی می توان چنین استنباط کرد که آن فرد در ذهن کودک از ارزش و جایگاه چندانی برخوردار نیست. به این حالت نا ارزنده سازی گفته می شود.

 بنابراین کارشناسان برای درک و توجه روابط کودک با والدین به ارزنده سازی آنان در نقاشی توجه می کنند. کودکانی که با مادر خود روابط سازنده و ارزشمندی ندارند اغلب در نقاشی خود، او را ترسیم نمی کنند اما کارشناسان درباره حذف پدر از آثار نقاشی شده کودک با توجه به حضور او در محیط بیرون از منزل و شاغل بودن نمی توانند با قطعیت اظهار نظر نمایند.

۱- تفاوت ترسیم آدمک ها در نقاشی کودکان بیش فعال و کودکان نرمال

همان طور که در قسمت های قبلی نیز اشاره شد در نقاشی کودکان می توان به خوبی علائق، سلائق و تمایلات درونی آنان را مشاهده کرد به همین دلیل هر یک از اشکال قابل مشاهده در آثار آنان دارای مفهومی است. 

آدمک ها از جمله این موارد هستند. کودکان بیش فعال در ترسیم آدمک ها با سایر کودکان متفاوت هستند و آنان را به صورتی می کشند که در نگاه اول تصور می شود که از دنیا رو برگردان شده اند. این اتفاق اغلب ناشی از فشار زیادی است که بر روح و روان این گروه از کودکان وارد می شود که بر روابط و تعاملات اجتماعی آنان نیز بی تاثیر نیست.

نکته بعدی که در ترسیم آدمک های آثار نقاشی شده کودکان می توان دید، جایگاه آنان است که اغلب در قسمت پایین صفحه کاغذ و توسط خطوط کم کشیده شده اند. کارشناسان بر این عقیده اند که این تفاوت ناشی از سطح بالای استرس و اضطراب آنان است که حتی بر نگرش آنان نسبت به خود نیز اثر گذار بوده است.

۲- تفاوت کشیدن خانواده در نقاشی کودکان بیش فعال با سایر کودکان

از دیگر تفاوت های محسوس در آثار نقاشی شده کودکان بیش فعال و کودکان نرمال ترسیم خانواده است که در ادامه به چند نمونه اشاره می شود.

• ترسیم آن ها با کمک خطوط بسیار کم
• کشیدن آن در حاشیه و قسمت انتهایی کاغذ
• ضعف در غنا
• ترسیم افراد با دست های باز به طرفین
• ترسیم تصویر خود به صورت ارزنده سازی شده
• کشیدن اعضای خانواده به صورت نا ارزنده سازی شده 
• ترسیم پدر و مادر با فاصله از یکدیگر

کارشناسان با بررسی نقاشی کودکان بیش فعال و تفسیر و مقایسه آن با آثار سایر کودکان به این نتایج رسیده اند که:

• ۱- نیاز به حمایت و پذیرش که در وجود کودکان بیش فعال وجود دارد و از سمت خانواده ها تامین نشده است به صورت ترسیم افراد با دست های باز قابل مشاهده است.
• ۲- از جمله دلایلی که پدر و مادر در نقاشی کودکان بیش فعال به صورت فاصله دار ترسیم می شوند، نبود آسایش و آرامش کافی است که معمولا ناشی از وجود اختلال بیش فعالی فرزندان آنان است که کودک نیز با درک اوضاع و شرایط، آن را در نقاشی خود به صورت ناخود آگاه به تصویر می کشد.
• ۳- نا ارزنده سازی اعضای خانواده که در آثار نقاشی شده کودکان بیش فعال دیده می شود معمولا به این دلیل است که کودک بیش فعال متوجه رفتار ها و عکس العمل هایی که والدین نسبت به حرکات او بروز می دهند، می شود و چنین دیدگاهی زمینه ساز بروز احساساتی همچون حسادت به سایر خواهر و برادر می گردد که در آثار کودک قابل لمس است.
• ۴- ارزنده سازی که کودک بیش فعال نسبت به تصویر خویش دارد متاثر از رفتار های طرد گونه اطرافیان به ویژه اعضا خانواده است که کودک را به این سمت سوق می دهد که نه تنها متکی به دیگران نباشد بلکه بر روی خود حساب باز نماید.

درمان بیش فعالی

در سایر مقالات تهیه شده موجود در سایت بار ها تاکید کرده ایم که عدم درمان به موقع اختلالات رشدی از جمله بیش فعالی سبب می شود که آینده کودک متحمل عواقب ناخواسته زیادی گردد. از جمله می توان به اعتماد به نفس پایین اشاره کرد که در پی آن عملکرد پایین تحصیلی و یا عدم پذیرش اطرافیان نیز رخ می دهد.

استفاده از دارو های تجویز شده توسط پزشک نه تنها به کاهش بی قراری کودک کمک می کند بلکه موجب می شود که بتواند فعالیت های خود را به بهترین شکل انجام دهد. 

هم چنین متخصصان بسته به میزان علائم و رفتار های کودک استفاده از سایر مداخلات درمانی مانند رفتار درمانی، کار درمانی، آموزش خانواده ها، انجام حرکات ورزشی، درمان های خانگی، نوروفیدبگ و... را نیز توصیه می کنند که برای درک بهتر هر یک از این روش ها مطالعه سایر مقالات مرتبط با بیش فعالی موجود در سایت کمک کننده است.

تاثیر کار درمانی بر کنترل علائم بیش فعالی

از جمله وظایف متخصصان این حوزه برای کاهش علائم بیش فعالی می توان به تقویت مهارت هایی مانند سازماندهی فیزیکی، بهبود در عملکرد فعالیت های روزمره و... اشاره کرد. 

زمانی این افراد می توانند تمارین و فعالیت های متناسب با شرایط و توانمندی های هر کودک معرفی کنند که از میزان اثر گذاری اختلال بیش فعالی بر کیفیت زندگی فردی و اجتماعی کودک آگاه گردند. 

معمولا برای افزایش هماهنگی و سازماندهی کودکان بیش فعال، کار درمانگران به طراحی و اجرا بازی هایی مانند پرتاب و گرفتن توپ و امثال آن می پردازند. 

همان طور که گفته شد از دیگر عوارض بیش فعالی بر کودکان نبود تمرکز، توجه و رفتار پرخاش گرانه است که در کار درمانی برای کاهش این قبیل رفتار ها، تمارین و فعالیت هایی طراحی و ارائه می گردد. 

هم چنین مشاهده شده است که کودکانی که مرتب در جلسات کار درمانی شرکت کرده اند توانسته اند در مهارت های اجتماعی، فعالیت های روزانه و حتی نوشتن با دست نیز پیشرفت داشته باشند.

مفهوم اشکال مختلف در نقاشی کودکان

ترسیم تصویر یک انسان و اندام ها در نقاشی کودکان به شناخت علائق کودک و حتی میزان درک و فهم او از دنیای درونی و بیرونی خبر می دهد که در ادامه به تشریح این جزئیات می پردازیم:

سر

توجه به نحوه ترسیم سر انسان در آثار نقاشی شده کودکان به شناخت شخصیت، میزان قدرت تفکر، بهره هوشی و میزان تحمل فشار های درونی آنان کمک فراوانی می کند. اگرچه اغلب مشاهده می شود که آدم های تصویر شده در آثار کودکان دارای سر بزرگ هستند ولی در مواردی که تصویر شخص دارای سر با اندازه غیر طبیعی است به این اشاره دارد که او در دنیای کودکانه، تصویری بیش از حد طبیعی از خود دارد.

صورت

ترسیم صورت افراد در تمامی مشکلات و اختلالات روحی به یک شکل نیست به طوری که اغلب کودکان پرخاشگر در ترسیم اجزا صورت افراد آن ها را در ابعادی غیر معمول و بسیار بزرگ می کشند در حالی که کودکان خجالتی متفاوت عمل می کنند و بدون توجه به جزئیات چهره افراد فقط حالت گردی آن را به تصویر می کشند اگرچه دیده شده است که گروهی از این کودکان علاقه دارند فقط نیم رخ افراد را در نقاشی نشان دهند.

دهان و دندان

در تفسیر نمایش دهان و دندان افراد در نقاشی کودکان گفته می شود که اغلب بیانگر توجه به تغذیه و مواد خوراکی است.

 اگرچه در نقاشی گروهی از کودکان ترسیم دهان و دندان شخص خبر از وجود مشکلاتی همچون پرخاش و یا توجه به مسائل جنسی می دهد. 

نحوه کشیده شدن لب ها نیز می تواند به شناخت بهتر کودک کمک کند به طوری که می توان وجود تنش و فشار روحی کودک را از روی ترسیم لب های افراد نقاشی شده نیز با خبر باشد. هم چنین کارشناسان ترسیم چانه را با تصویر کشیدن قدرت مردانگی مرتبط می دانند.

چشم ها

با توجه به نحوه ترسیم چشم ها نیز می توان اطلاعاتی درباره دنیای درونی و میزان تعاملات و روابط اجتماعی کودکان پی برد. اگرچه اغلب کودکان برای زیباتر دیده شدن چهره افراد ترجیح می دهند آن ها را به صورت درشت تر بکشند.

بینی

معمولا کودکان زمانی به ترسیم بینی چهره افراد می پردازند که دارای مشکلات جنسی باشند.

سایه زدن

در صورتی که کودک در نقاشی خود اقدام به سایه زدن برخی از اجزا بدن کند در واقع به این اشاره دارد که ممکن است آن اجزا دچار مشکلی شده باشند.

تفسیر سایر اشکال نقاشی کودکان

خانه

نحوه ترسیم خانه در نقاشی کودکان معمولا وابسته به سن کودک است به طوری که در سنین پایین تر به دلیل عدم درک درست جزئیات آن را به صورت بسیار ساده و کلی می کشند که با افزایش سن، در ترسیم آن پیشرفت هایی حاصل می شود. 

توجه به نحوه تصویر کشیده شدن خانه در آثار کودکان می تواند از مسائلی همچون طلاق نیز خبر می دهد. در صورت چنین رخدادی معمولا کودک خانه را به صورت دو قسمتی که دارای دو در ورودی جدا است رسم می نمایند.

خورشید

از دیگر موارد قابل توجه در نقاشی کودکان، نحوه ترسیم خورشید است که به شادی، گرما و قدرت و در مواردی نیز به نحوه روابط کودک با پدر اشاره دارد. 

در صورتی که کودک خورشید را به صورت کامل و درخشنده بکشد نمایانگر رابطه بسیار خوب بین این دو است ولی ترسیم خورشید به گونه ای که قابل مشاهده نباشد (پشت کوه و یا افق) به این اشاره دارد که پدر نتوانسته با کودک رابطه ای حسنه برقرار نماید. در مواردی که کودک خورشید را به رنگ قرمز و یا سیاه می کشد خبر از ترس پنهان کودک از پدر می دهد.

آسمان و زمین

کودکان در سنین پایین تر زمین را بدون استفاده از خطوط می کشند که نوعی نماد ثبات و امنیت است اما با رشد کودک و افزایش سن تا ۵ یا ۶ سالگی که جهشی در توانایی درک عوامل منطقی رخ میدهد می تواند زمین را به درستی و کامل رسم نماید. کودکان برای اشاره به نماد هایی همچون پاکی و زیبایی از ترسیم آسمان کمک می گیرند.

رابطه میزان اعتماد به نفس کودک و ترسیم نقاشی

از دیگر مواردی که در آثار نقاشی کودکان قابل مشاهده است، میزان اعتماد به نفس آنان است که باید به فضایی که کودک برای ترسیم اشکال بر می گزیند توجه داشت. 

در صورتی که کودکی با اعتماد به نفس و اجتماعی باشد ترجیح می دهد تمام برگه خود را از اشکال و تصاویر مختلف پر کند اما کودکان با اعتماد به نفس پایین عملکردی متفاوت دارند و تنها بخش کمی از برگه را پر می کند.