اگرچه در باور عمومی مردم، اختلال بیش فعالی با شیطنت و بی قراری کودکان عجین شده به نظر می رسد ولی باید اعلام کنیم که هر جنب و جوشی نشانه ابتلا کودک به بیش فعالی نیست.
متخصصان این اختلال را بر حسب علائم و شواهد دسته بندی می کنند و بسته به شرایط هر کودک مبتلا، مداخلات درمانی متناسب را پیشنهاد می کنند.
تیم نورولند در این محتوا با جمع آوری اطلاعاتی درباره انواع اختلال بیش فعالی، علائم و شواهد و راهکار های درمانی به ویژه درمان بدون دارو تلاش کرده است که اطلاعات شما عزیزان را در این باره افزایش دهد.
اگرچه تاکید می کنیم این مطالب فقط برای افزایش آگاهی عمومی تهیه شده اند و قبل از عمل کردن به هر توصیه ای حتما باید نظر پزشک متخصص را جویا شد.
دلایل اهمیت توجه به درمان بیش فعالی
از آن جهت درمان اختلال بیش فعالی حائز اهمیت است که بر جنبه های رفتاری، میزان تمرکز و توجه و... نیز اثر گذار است که در پی آن ضعف عملکرد در آموزش، یادگیری و کسب مهارت های زندگی کاملا بدیهی خواهد بود به طوری که حتی می تواند این عواقب به حدی سنگین باشند که آینده فرد را نیز به مخاطره بیندازد.
چه بسیار نوجوانان و جوانانی که به دلیل ابتلا به بیش فعالی و عوارض ناشی از آن از تحصیل سرباز زده اند. بنابراین والدین باید نسبت به مشاهده هر گونه علامت و نشانه که بیانگر ابتلا کودک به بیش فعالی است بسیار حساس بوده تا با تشخیص زود هنگام و استفاده از تکنیک های درمانی بتوان به موقع آن را کنترل نمود.
شاید اگر والدین بدانند بی توجهی به درمان به موقع ممکن است حتی زمینه ساز بروز رفتار های ضد اجتماعی مانند اعتیاد، افسردگی، نا امیدی و... نیز شود نسبت به این قضیه نگرش خود را عوض خواهند کرد. به همین دلیل در ادامه به علائم هشدار دهنده اختلال بیش فعالی و سن تشخیص مبتلایان اشاره می شود.
در چه سنی می توان کودکان بیش فعال را شناسایی کرد؟
اگر چه بیش فعالی از جمله اختلالاتی است که در تمامی سنین حتی نوزادی نیز ممکن است دیده شود ولی معمولا تشخیص آن تا سن ۷ سالگی محرز می گردد.
عدم تمرکز و توجه از جمله علائم اصلی بیش فعالی محسوب می شوند که مشاهده آن ها در رفتار فرد می تواند به منزله زنگ خطر وجود این اختلال باشد که بر عملکرد تحصیلی کودک اثر بسیاری دارد بنابراین والدین می توانند با شناخت بهتر علائم و شواهد بیش فعالی تاثیر بسیار زیادی بر تشخیص و درمان اختلال کودک بگذارند. به همین منظور در ادامه به علائم رفتاری کودکان بیش فعال به طور مفصل اشاره شده است.
علائم اختلال بیش فعالی در کودکان
همانطور که اشاره شد از علائم اصلی که در بسیاری از کودکان بیش فعال مشهود است می توان به نداشتن تمرکز و توجه، فعالیت های تکانشی، انرژی فراوان و رفتار های خشونت آمیز اشاره کرد.
هم چنین دیده شده است که کودکان بیش فعال به انجام فعالیت های خطرناک و پر ریسک علاقه زیادی دارند که معمولا از انرژی زیادی که در درون خود احساس می کنند نشات می گیرد و اغلب بدون تفکر دست به چنین اعمالی می زنند.
البته باید تاکید کنیم که همواره مشاهده رفتار هایی همچون خیالبافی، نبود تمرکز، کج خلقی و... دلیلی بر وجود اختلال بیش فعالی کودکان نیست و ممکن است تمامی کودکان نرمال نیز گاهی چنین رفتاری را بروز دهند.
از دیگر نکات قابل توجه در علائم بیش فعالی، تفاوت علائم و رفتار های افراد مبتلا در دو جنسیت دختر و پسر است به طوری که بیان می شود دختران مبتلا اغلب از نبود توجه و تمرکز، بی نظمی، ضعف در یادگیری و... رنج می برند در حالی که پسران بیش فعال تمایل به بروز رفتار هایی مانند پرخاش، فعالیت های خطرناک و... دارند ولی در هر دو گروه عدم توجه و انجام فعالیت های تکانشگری شایع است و به چشم می خورد.
از چالش هایی که در زمینه تشخیص بیش فعالی با سایر اختلالات به ویژه اختلالات حسی وجود دارد هم پوشانی برخی رفتار های افراد مبتلا است در حالی که هر یک از این مشکلات به دلایل مختلف بروز می یابند. از جمله این علائم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ● عدم توجه
- ● تمایل به انجام حرکات و فعالیت زیاد
- ● فعالیت های تکانشی و بدون تفکر
برای تفهیم بهتر در شناسایی علائم بیش فعالی و تشخیص رفتار های هشدار دهنده کودکان به علائم مرتبط متناسب با شرایط سنی اشاره می شود:
● علائم هشدار دهنده اختلال بیش فعالی در نوزادان
- ۱- گریه مداوم و طولانی مدت
- ۲- بی قراری و نداشتن آرامش
- ۳- کمبود خواب
- ۴- اشتهای متفاوت در طول روز
● علائم هشدار دهنده اختلال بیش فعالی در دوره پیش دبستانی
- ۱- بی قراری و وول خوردن مداوم بر صندلی
- ۲- کنجکاوی بسیار در سایر زمینه ها
- ۳- کج خلقی و عصبانیت
- ۴- تاخیر در استفاده از مهارت های گفتاری
- ۵- عدم توانایی برای انجام امور ساده روزمره مانند بستن بند کفش، دکمه لباس و...
● علائم هشدار دهنده اختلال بیش فعالی در دوره دبستان
- ۱- انجام حرکات و رفتار های مضحک
- ۲- بد رفتاری با هم کلاسی ها
- ۳- حساسیت بالا نسبت به محرک های محیطی
- ۴- علاقه به بروز رفتار های خشونت آمیز
- ۵- بی توجهی به درخواست های معلم
- ۶- عدم توانایی حفظ توجه طولانی مدت به یک مسئله
- ۷- حواس پرتی
- ۸- فراموشکاری مکان وسایل
- ۹- بی صبری و بی طاقتی
- ۱۰- عدم ثبات در کنترل هیجانات
- ۱۱- تمایل به انجام فعالیت های پر جنب و جوش
- ۱۲- تحرک بالا
- ۱۳- عدم توانایی پیگیری درست درخواست معلم
- ۱۴- شیطنت و جنب و جوش بالا
- ۱۵- نوسان بالا در خلق و خو
- ۱۶- بی دقتی در انجام تمارین مدرسه
- ۱۷- پر حرفی
- ۱۸- نوشتن به صورت غیر یکنواخت
- ۱۹- ناتوانی در جست و جوی جهت های جغرافیایی و درک زمان
- ۲۰- ضعف در درک فضایی
درمان اختلال بیش فعالی چگونه است؟
با توجه به اینکه هر کودک بیش فعال ممکن است شواهد رفتاری متفاوتی را بروز دهد بنابراین متخصصان با بررسی شرایط و درک وضعیت کودک متناسب با آن، روش های درمانی را پیشنهاد می کنند.
معمولا خانواده ها ترجیح می دهند با توجه به نگرش منفی که نسبت به درمان های دارویی دارند از روش هایی با ریسک کمتر مانند بازی درمانی، قصه درمانی و... که به روش های درمانی بدون دارو شناخته می شوند، استفاده کنند.
از مزیت های روش های درمانی بدون دارو می توان به کم هزینه بودن، دقت بیشتر، اثر گذاری طولانی مدت و... اشاره کرد.
به طور کلی برای اینکه بازدهی نتیجه هر یک از روش های مداخلات درمانی افزایش یابد نیاز است خانواده ها و معلمین نکاتی را رعایت کنند از جمله:
- ۱- اطلاع از علائم و راهکار های درمانی نه تنها در کنترل اختلال بیش فعالی بلکه در بهبود سایر اختلالات بسیار مهم است به همین دلیل توصیه می شود که والدین و معلمین و افرادی که در ارتباط با چنین کودکانی هستند با مطالعه کتب، مقاله و حضور در جلسات مشاوره ای کودک را در این مسیر کمک کنند.
- ۲- با توجه به اثری که اختلال بیش فعالی بر عملکرد آموزشی دانش آموزان مبتلا دارد بهتر است برنامه های متناسب با شرایط تدوین گردد که به دنبال آن تعلیم و تربیت درست نیز میسر گردد.
- ۳- از دیگر موارد موثر، داشتن رابطه ای منظم و همکاری مستمر بین معلمین و والدین دانش آموز مبتلا است که سبب می شود عملکرد او در کار ها و فعالیت ها افزایش یابد.
- ۴- توجه به شرایط محیطی از دیگر ملزومات مهم در ارتباط با کودکان بیش فعال است که حتما باید رعایت شود. متخصصان توصیه می کنند در روند پیگیری خدمات درمانی حتما تا حد امکان از مهمانی های غیر ضروری، تماس های تلفنی مکرر و تماشای طولانی مدت تلوزیون کاسته گردد.
- ۵- با توجه به اینکه علامت اصلی این اختلال، عدم تمرکز و دقت و فراموشکاری کودکان است در صورتی که برنامه ای که در آن تمامی فعالیت های روزمره مانند خواب، غذا خوردن، بازی و... مشخص باشند، ضرورت دارد.
چه تفاوتی بین اختلال بیش فعالی و اوتیسم وجود دارد؟
اگر چه هر دو اختلال بیش فعالی و اوتیسم از اختلالات شایع رشدی مرتبط با سنین کودکی محسوب می شوند و اشتراک علائمی نیز دارند ولی تفاوت آن ها چه از نظر علت وقوع، علائم و درمان به حدی زیادی است که به عنوان دو اختلال مستقل دسته بندی شده اند که برای روشن تر شدن این مسئله، در ادامه نکات تکمیلی ذکر می گردد:
- ● همان طور که اشاره شد بیش فعالی با علائمی همچون عدم تمرکز، توجه و بی قراری همراه است در حالی که مبتلایان به اوتیسم به دلیل مشکلات توسعه عصبی به آن دچار شده اند و قادر به بر قراری ارتباط سازنده و تعاملات اجتماعی کارآمد نیستند و در رفتار آن ها انجام حرکات تکراری نیز دیده می شود.
- ● از دیگر تفاوت های مبتلایان به این دو اختلال، در میزان درک هیجانات است به نحوی که اغلب کودکان مبتلا به اوتیسم به دلیل عدم توانایی تشخیص حالت صورت افراد به ویژه والدین حتی در زمان عصبانیت آن ها، هم چنان به کار خود مشغول هستند ولی کودکان بیش فعال در این زمینه تفاوت دارند و اگر چه معمولا هیجانات را متوجه می شوند ولی به دلیل تاثیری که این اختلال بر تمرکز و دقت آنان دارد قادر به انطباق خود با شرایط نیستند.
- ● شایع ترین مشکل کودکان مبتلا به اوتیسم، ناتوانی بر برقراری ارتباط با دیگران، درک قوانین اجتماعی و انجام کار ها و عادات روتین است که موجب شد نه تنها در دوست یابی و حضور در جمع هم سن و سالان با شکست مواجه شوند بلکه روی به انزوا طلبی آورند.
اما دلیل تنهایی و گوشه گیری کودکان بیش فعال از ناتوانی آنان از درک قواعد اجتماعی سرچشمه می گیرد که حتی ضربه ای بر روح و روان آنان می زند. به طوری که ممکن است دچار کمبود اعتماد به نفس نیز گردند.
در صورتی که تمایل دارید از تفاوت های بیشتری که بین بیش فعالی و اوتیسم وجود دارد مطلع گردید پیشنهاد می شود که به مطلب دیگری که در این باره تهیه شده است و در سایت موجود است مراجعه کنید.
نحوه ارتباط کودکان بیش فعال با افراد متخصص
با توجه به اثراتی که بیش فعالی بر روح و روان کودکان و به دنبال آن آینده آنان دارد حتما والدین باید قبل از هر گونه اقدام خود سرانه و خود درمانی با فرد متخصص در این حوزه مشورت کنند.
خوشبختانه امروزه این فرصت فراهم است که افراد از طریق مشاوره تلفنی، مراجعه حضوری با متخصصین کودک و نوجوان ارتباط بر قرار کنند تا بهترین نتیجه حاصل شود.
همان طور که اشاره کردیم علاوه بر درمان های دارویی تجویزی پزشک معالج، نیاز است بستر را به نحوی آماده کرد که با آزاد سازی انرژی درونی کودکان بیش فعال، علائم کاهش یابند.
شیوع بیش فعالی به چه میزان است؟
برای روشن شدن فراوانی اختلال بیش فعالی در جوامع، مطالعات زیادی صورت گرفته که نتایج گزارش ها حاکی از آن است که از هر ۱۰۰ تولد، ۵ کودک به این اختلال دچار می شوند که جنسیت یکی از فاکتور های موثر بر شیوع عنوان شده است به طوری که مشخص شده است آمار پسران مبتلا سه برابر بیشتر از دختران است.
انواع اختلالات بیش فعالی
تمامی کودکان بیش فعال مبتلا به یک نوع بیش فعالی نیستند و بسته به طیف آن، هر کدام رفتاری متفاوت دارند که در ادامه به انواع این اختلال اشاره می شود.
۱- نوع اول: نوع کم توجه و بی دقت
در این نوع بیش فعالی که عمده علامت آن نبود توجه و تمرکز کافی است کودک مبتلا به همین دلیل عملکرد خوبی در انجام وظایف خود ندارد و دائما دچار حواس پرتی می گردد به طوری که به سختی می توان او را مجاب کرد که به انجام تکالیف مدرسه بپردازد.
دیگر علائم شایع این نوع بیش فعالی شامل:
- ● بی توجهی به جزئیات امور
- ● عدم تمرکز در زمان انجام بازی ها و فعالیت ها
- ● ضعف عملکردی در انجام تکالیف و تمارین درسی
- ● فراموشکاری و جا گذاشتن وسایل در جاهای مختلف
۲- نوع دوم: بیش فعالی نوع تکانشگری
کودکان مبتلا به این نوع بیش فعالی تمایل زیادی به انجام فعالیت ها و امور بدون تفکر دارند به طوری که از این طریق شناسایی می شوند. اگرچه ممکن است با افزایش سن، از جنب و جوش کودک کاسته گردد.
اغلب انرژی درونی زیادی که این گروه از کودکان دارند سبب می شود که بدون فکر قبلی به انجام کاری مشغول شوند که در بسیاری از موارد مخاطره آمیز نیز هست.
از دیگر رفتار های کودکان مبتلا به این نوع بیش فعالی، بی قراری و وول خوردن مداوم در مکان هایی است که نیاز به نشستن طولانی مدت کودک دارد. سایر خصوصیات بیش فعالی نوع تکانشگری شامل:
- ● بالا و پایین پریدن مداوم
- ● بلند شدن ناگهانی و بدون اجازه از روی صندلی در کلاس درس
- ● انجام بازی با سر و صدای فراوان
- ● پر حرفی
- ● بی طاقتی و کم حوصلگی به ویژه در زمان انجام بازی های گروهی
- ● قطع کردن صحبت اطرافیان
۳- نوع سوم: بیش فعالی نوع ترکیبی
در این نوع بیش فعالی افراد مبتلا مجموعه ای از علائم و رفتار های دو گروه قبلی را دارند. از جمله مشکل توجه و تمرکز و جنب و جوش زیاد است.
مشخص شده است که شیوع این نوع به جنسیت افراد نیز وابسته است به طوری که طبق آمارها پسران بیشتر با آن درگیرند.
توجه به درمان از آن جهت حائز اهمیت است که وجود چنین علائمی نه تنها برای خود کودک مشکلاتی را به وجود می آورد بلکه زمینه ساز بروز اختلال در تعاملات خود با سایر هم سن و سالان نیز می شود که ممکن است منجر به افسردگی، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس نیز گردد.
۴- نوع چهارم: بیش فعالی نوزادان
همان طور که اشاره کردیم اختلال بیش فعالی مربوط به سن خاصی نیست و ممکن است نوزادان را نیز درگیر کند و تشخیص آن با مشاهده علائمی مانند تحرک بالای دست و پای نوزاد و مشکلاتی در نظم غذایی و خواب آنان است که باعث گریه مداوم آنان می شود.
شناسایی کودکان بیش فعالی به چه صورت است؟
اگرچه والدین در تشخیص به موقع اختلالات رشدی از جمله بیش فعالی نقش بسیار پر رنگی دارند ولی مبنا و معیار اصلی ارزیابی رفتار کودک توسط پزشک متخصص است و باید یادآوری کنیم که در صورت محرز شدن ابتلا کودک به بیش فعالی والدین نباید دچار احساسات و هیجانات منفی شوند زیرا امروزه علم به قدری پیشرفت داشته است که کنترل بیماری ها و اختلالات بسیار آسان شده است.
علائم رفتاری مبنی بر بیش فعالی کودک در منزل
- ۱- علاقه به جنب و جوش زیاد
- ۲- بی توجهی به حرف والدین
- ۳- ناتوانی در پایان رساندن وظایف خود
- ۴- مخالفت و مشاجره با والدین
- ۵- بی نظمی زیاد در انجام امور و فعالیت ها
- ۶- بی طاقتی و نداشتن صبر
- ۷- حساسیت کم نسبت به محرک های درد زا
- ۸- رفتار های غیر قابل پیش بینی
- ۹- کمبود اعتماد به نفس
- ۱۰- بروز عکس العمل های لحظه ای نسبت به محرک های محیطی
- ۱۱- علاقه به انجام امور خطرناک
- ۱۲- بی توجهی به اجرای قوانین و مقررات
- ۱۳- عدم پیگیری کامل دستور العمل های والدین
دلایل استقبال از درمان های غیر دارویی در کنترل بیش فعالی کودکان
سازمان نظارت بر دارو و مواد غذایی (FAD) برای مشخص شدن تاثیر دارو های بیش فعالی بر کنترل علائم آن مطالعاتی را انجام داد که مشخص شد احتمال ریسک حمله قلبی، افزایش فشار خون، تپش قلب و... به دنبال مصرف دارو هایی مانند ریتالین، کنسرتا، آدرال و استراترا افزایش یافته است.
به همین دلیل والدین ترجیح می دهند کمتر از درمان های دارویی استفاده کنند و مداخلات غیر دارویی را ترجیح می دهند. به همین دلیل تیم تحقیقاتی نورولند به این موضوع پرداخته است تا والدین با فراغت بال بیشتری روند درمانی را پیگیری کنند.
اگر چه باید تاکید کنیم که برای به دست آمدن بهترین نتیجه، استفاده از تمامی راهکار های درمانی نیاز است و اطرافیان کودک مبتلا ار جمله والدین، معلمان و... نیز باید نکاتی را رعایت کنند که در ادامه به برخی از آنان اشاره شده است.
راهنمایی والدین دارای کودک بیش فعال
- ● باید تاکید شود که کودکان مبتلا به بیش فعالی نیز مانند سایرین از استعداد و توانمندی های بالایی برخوردارند که نیاز است والدین با مشاهده موفقیت فرزند خود در سایر زمینه او را با اهدا کادو تشویق کنند تا اعتماد به نفس و خود باوری بیشتری به دست آورد. انجام چنین حرکتی موجب تسریع روند درمانی نیز می شود.
- ● با توجه به عدم توجه و تمرکزی که در کودکان بیش فعال وجود دارد. والدین باید در ارتباط های کلامی خود بیشتر، جملات و عبارات ساده، سلیس و روان را به کار ببرند تا کودک به راحتی پی به منظور آن ها ببرد.
- ● تدوین برنامه از جمله تنظیم جداولی که در آن امور و فعالیت های کودک به درستی دسته بندی شده اند به کودک کمک می کند رفتار خود را بهتر مدیریت نماید.
- ● در صورتی که والدین و معلمین با یک دیگر همکاری و تعامل سازنده ای شکل دهند می توانند یک برنامه جامع و کامل تنظیم کنند که در نتیجه آن کودک بهتر تربیت می گردد.
راهنمایی هایی برای معلمین دارای دانش آموز بیش فعال
- ● یکی از الزامات برای معلمین افزایش اطلاعات عمومی نسبت به اختلالات رشدی به ویژه بیش فعالی است تا بدانند که این دانش آموز نسبت به سایرین در انجام چه فعالیت هایی دچار ضعف هست.
- ● دانش آموزان بیش فعال به دلیل ابتلا به این اختلال دچار نقص توجه و تمرکز هستند و قادر نیستند مانند سایر هم سن و سالان مهارت های آموزشی را یاد بگیرند به همین دلیل بهتر است معلمین برای انجام تکالیف مدرسه با بیان ساده به او توضیح دهند.
- ● با توجه به مشکلاتی که بیش فعالی برای کودکان ایجاد می کند بهتر است معلمین صبر و حوصله خود را افزایش دهند تا دانش آموز با فراغت بال بیشتری مشغول انجام تکالیف و تمارین گردد.
علت بروز بیش فعالی چیست؟
برای مشخص شدن علت بروز بیش فعالی علی رغم اینکه مطالعات زیادی صورت گرفته است ولی محققین نتوانسته اند عامل اصلی آن را کشف کنند.
اگرچه می دانیم عوامل ژنتیکی و زیستی در ابتلا افراد بی تاثیر نیستند ولی متخصصان بیان می کنند که آسیب جزئی وارده بر بخش هایی از مغز که مسئول توجه و تمرکز هستند موجب بروز بیش فعالی کودکان می گردد.
همچنین مشخص شده است که استعمال دود سیگار، مصرف الکل، استرس و اضطراب در زمان بارداری ریسک ابتلا کودک را به شدت افزایش می دهد. هم چنین مواردی نیز به دلیل مسمومیت با سرب و یا مصرف غذا های کنسروی و آماده که سرشار از افزودنی های مصنوعی هستند به بیش فعالی دچار شده اند.
تشخیص قطعی کودکان مبتلا به بیش فعالی
همانطور که اشاره شد مشاهده علائم و رفتار های هشدار دهنده به منزله ابتلا کودکان به بیش فعالی نیست و نیاز است که برای شناسایی دقیق تر حتما گزارش ۶ ماهه از رفتار و حرکات کودک در دو محیط مدرسه و خانه به پزشک ارائه شود تا بتواند یک جمع بندی درست داشته باشد و در این باره تشخیص خود را اعلام نماید.
بسیاری از کودکان بیش فعال در محیط های آموزشی مانند مهد کودک و یا دبستان شناسایی شده اند به دلیل اینکه تا قبل از این دوران کمتر در محیط هایی که به نشستن و تمرکز بالا نیاز دارند حضور یافته اند.
درمان اختلال بیش فعالی در خانه چگونه است؟
محیط زندگی و شرایط آن تاثیر مستقیمی بر روند درمانی دارد به طوری که نیاز است استرس و هیجانات منفی به شدت کاهش یابند و شرایط به گونه ای تنظیم شوند که کودک بتواند به راحتی از امکاناتی همچون غذای سالم، تماشای تلوزیون، مطالعه کتاب و... استفاده کند.
تاثیر فعالیت های ورزشی بر درمان بیش فعالی
یکی از اقدامات موثر بر کنترل علائم بیش فعالی، انجام حرکات ورزشی به ویژه در فضا های باز و سر سبز عنوان شده است که بدون هیچ گونه عارضه ای سبب تسریع روند درمان می شوند.
از جمله دلایل تاثیر مثبت حرکات ورزشی، افزایش ترشح هورمون هایی مانند دوپامین، نور اپی نفرین و سرتونین که سبب کاهش مشکلات کودکان بیش فعال از جمله نبود توجه و تمرکز می گردد، عنوان شده است.
اثر گذاری دارو های موثر بر درمان بیش فعالی نیز از همین طریق است بنابراین می توان با انجام تمارین ورزشی و بدون ترس از عوارض احتمالی به این هدف نیز دست یافت.
انجام حرکات ورزشی که در آن تمرکز بر درگیر کردن هر دو نیمکره های مغزی است اثرات بسیار مثبتی دارد از جمله شنا و دوچرخه سواری.
همچنین برای کودکان بیش فعال، کارشناسان توصیه به انجام ورزش صخره نوردی و کوه نوردی می کنند.
شما عزیزان می توانید برای شناخت بهتر تمارین و فعالیت های ورزشی موثر بر کنترل بیش فعالی مطلب موجود در سایت با عنوان "تاثیر ورزش بر بیش فعالی" را مطالعه کنید.
تاثیر خواب بر درمان بیش فعالی کودکان
اغلب کودکان مبتلا به بیش فعالی از اختلالات خواب رنج می برند، در صورتی که بتوان این مشکلات را رفع کرد، روند درمانی سرعت می یابد.
با توجه به اینکه در مواردی مصرف دارو های تجویزی بیش فعالی یکی از عوامل ایجاد کننده اختلالات خواب هستند، مشورت با پزشک کمک کننده است. البته می توان با کمک روش های زیر در منزل نیز شاهد کاهش اختلالات خواب بود.
- ● تدوین برنامه برای خواب کودک
- ● توجه والدین به زمان خواب کودک
- ● خاموشی وسایل الکترونیکی مانند تلوزیون، کامپیوتر و... در نزدیکی زمان خواب کودک
- ● جلوگیری از انجام فعالیت های سنگین ورزشی در نزدیکی زمان خواب کودک
تاثیر رژیم غذایی بر کاهش علائم بیش فعالی
یکی دیگر از عوامل موثر بر بروز علائم و رفتار های اختلال بیش فعالی، توجه به رژیم غذایی است که در ادامه به نکات آن اشاره می شود.
● پروتئین ها و کربوهیدرات ها
با توجه به تاثیر مثبتی که از مصرف خوراکی های حاوی پروتئین ها و قند های پیچیده بر کاهش علائم بیش فعالی گزارش شده است، متخصصان پیشنهاد می کنند که خانواده ها به گنجاندن آن ها در رژیم غذایی بی تفاوت نباشند.
● توجه به سطح آهن، منیزیم خون کودک بیش فعال
اغلب کودکان بیش فعال از کمبود آهن، منیزیم و... در رنج هستند که در صورت تامین این املاح می توان شاهد رفتار بهتر این کودکان بود.
● تاثیر مصرف اسید های چرب امگا ۳ بر اختلال بیش فعالی
می توان با افزودن منابع امگا ۳ مانند ماهی قزل آلا، ماهی تن، ساردین، تخم مرغ و لبنیات به رژیم غذایی کودکان بیش فعال شاهد کاهش بروز علائم بیش فعالی به ویژه فعالیت های تکانشی بود.
تاثیر رفتار درمانی بر کاهش علائم اختلال بیش فعالی
مشاهده نتایج بسیار مثبت متد رفتار درمانی بر کاهش علائم بیش فعالی، متخصصان را بر آن داشته است که حتی در مواردی آن را جایگزین دارو های تجویزی کنند.
در رفتار درمانی تمرکز بر تقویت رفتار های مثبت کودک با روش اهدا کادو و یا کاهش رفتار نا مطلوب با محدودیت و نمایش نتیجه کار است. در آکادمی کودکان آمریکا سه اصل رویکرد رفتار درمانی معرفی شده است که شامل:
تعیین کردن واضح اهداف
برای اینکه کودک به خوبی از درخواست اطرافیان به ویژه والدین آگاه گردد نیاز است که اهداف به صورت مشخص و واضح مطرح شوند. به طور مثال حل تکالیف مدرسه در بازه یک ساعته.
تخصیص پاداش و جریمه
در صورتی می توان شاهد تلاش مستمر کودک برای پیگیری اهداف تعیین شده، بود که برای او پاداش و جریمه ای تخصیص یابد.
اگرچه بار ها تاکید کردیم که افزایش اطلاعات عمومی نسبت به این اختلال ضرورت دارد ولی در مواردی که شرایط فراهم نیست می توان با یک درمانگر شناختی - رفتاری مشورت کرد تا نسبت به تکنیک های کارآمد آنان را راهنمایی نماید و حتی با توجه به شرایط و متناسب با رفتار کودک می تواند یک برنامه پاداش و جریمه نیز تدوین کند.
با توجه به عدم ثبات رفتاری که کودکان بیش فعال دارند حتما باید والدین نسبت به افزایش صبر و شکیبایی خود توجه ویژه داشته باشند تا نه تنها خود دچار افسردگی روحی نگردند بلکه روند درمانی نیز دچار مشکل نشود.
نحوه آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان بیش فعال
کودکان بیش فعال که از مشکل عدم توجه و تمرکز نیز در رنج هستند، اغلب رفتار خاصی بروز می دهند که در مواردی با واکنش شدید اطرافیان نیز مواجه می شوند. از جمله می توان به دعوا در زمان بازی با هم سن و سالان، عدم رعایت نوبت در بازی و... اشاره کرد.
برخی والدین گمان می کنند که در چنین شرایطی اگر کودک را با تنبیه جریمه کنند، کودک رفتاری بهتر نشان می دهد در حالی که کاهش اعتماد به نفس و عزت نفس از پیامد های اصلی این رفتار خواهد بود.
با توجه به اینکه اکثر کودکان بیش فعال دارای سطح بالایی از انرژی و جنب و جوش هستند نیاز است که نخست به آنان مهارت های اجتماعی آموزش داده شود. برای تحقق این هدف می توان از افراد متخصص درمانگر کمک گرفت تا کودک بیاموزد چگونه با مدیریت خود، رفتاری متناسب داشته باشد. برای تفهیم بهتر این قضیه در ادامه به انواع مهارت های اجتماعی اشاره می شود:
● مهارت درک متقابل
در این نوع آموزش ها کودک با مثال یاد می گیرد در مقابل مشاهده رفتار ها، چه واکنشی بروز دهد.
● انتقال به اجتماع
با توجه به عدم هماهنگی و سازماندهی که در رفتار کودکان بیش فعال مشهود است نیاز است کودک بیاموزد چگونه این مهارت ها را در روابط اجتماعی پیاده سازد. از عوامل موثر بر تداوم اجرای آموزش های صورت گرفته این است که این برنامه ها حتما در منزل نیز تکرار شوند بنابراین نیاز است والدین با فراهم کردن فرصت، دستیابی به این هدف را آسان کنند. از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
● ایمن کردن خانه
با توجه به جنب و جوش و سطح بالای انرژی کودکان بیش فعال، احتمال اینکه کودک دچار آسیب جسمانی شود زیاد است به همین دلیل بهتر است خانواده ها شرایط ایمنی را رعایت کنند. از جمله نصب حفاظ برای درب و پنجره ها، از دسترس خارج کردن وسایل شکستنی، قرار دادن فرش و کفپوش مناسب و...
● کنترل
با توجه به کمبود دقت و توجه کودکان بیش فعال در بسیاری از موارد به طور نا خودآگاه فراموش می کنند که برنامه های تدوین شده را اجرا کنند که در این حالت نیاز است حتما فعالیت های کودک کنترل شوند که شامل سه نوع می شود:
۱- کنترل پیشایندی (آموزش)
برای اینکه کودک بتواند فعالیت ها و وظایف تعیین شده را به خوبی و بدون خطر اجرا کند نیاز است که از قبل متوجه نکات و خطرات احتمالی باشد. به عنوان مثال والدین می توانند درباره نحوه عبور از خیابان، نحوه پوست گرفتن میوه ها و... به کودک آموزش دهند.
۲- کنترل فرآیندی
با توجه به اینکه کودکان بیش فعال اغلب در حال انجام فعالیت های تکانشی بدون تفکر هستند باید والدین در زمان اجرای فعالیت ها توجه کودک را به اشتباهات او جلب کنند که به این اتفاق، کنترل فرآیندی گفته می شود. به طور مثال در زمان دعوای کودک بیش فعال با هم سن و سالان بهتر است والدین با تذکر دادن او را متوجه اشتباه خود کنند.
۳- کنترل پسایندی
این مرحله را می توان به صورت تشویق و یا تغییرات شکل گرفته پس از انجام فعالیت های کودک مشاهده کرد. از مزیت های این روش تکرار رفتار های مثبت است به طور مثال در صورتی که کودک بیش فعال اجازه داد دوستان با وسایل او بازی کند نیاز است مورد تشویق قرار گیرد.
از دیگر راهکار های موثر در این مرحله، تنبیه است به صورتی که کودک متوجه اشتباه خود شده و تمایلی به تکرار آن نداشته باشد.
برای تفهیم بهتر کنترل و مراحل آن یک مثال زده می شود: در صورتی که به کودک بیش فعال خود قبل از حضور در جمع، آموزش رفتار درست داده شد (کنترل پیشایندی) ولی کودک دچار یک خطا شد می توان با تذکر او را متوجه این خطا کرد (کنترل فرآیندی) ممکن است کودک علی رغم این تذکرات هم چنان به تکرار رفتار نا شایست خود مشغول باشد. در این صورت والدین می توانند با ترک مهمانی و یا گرفتن وسایل مورد علاقه کودک، او را تنبیه کنند (کنترل پسایندی).
● حل مسئله
اگر چه تمامی کودکان نیاز به یادگیری مهارت حل مسئله دارند ولی این عمل برای کودکان بیش فعال ارجحیت بیشتری دارد زیرا این گروه از کودکان قابلیت آسیب رساندن بیشتری به دیگران دارند.
والدین می توانند به آموزش درست این مهارت بپردازند و در صورت عدم توانایی بهتر است آن را به عهده درمانگر متخصص بسپارند. گفته می شود که چنان چه این آموزش ها در محیط هایی همچون مدرسه، پارک و... صورت گیرند و کودک نسبت به مشکلات احتمالی و نحوه حل آن مطلع گردد نتیجه بهتری به دست می آید.
می توان یک سوال از کودک مطرح کرد و متناسب با پاسخ او را راهنمایی کرد. به طور مثال اگر کسی در محیط مدرسه و... بخواهد وسایل تو را بردارد چه رفتاری انجام می دهی؟ معمولا کودکانی که دچار خود باوری و اعتماد به نفس پایین هستند در پاسخ می گویند گریه می کنم ولی جواب کودکان بیش فعال این بوده که نه تنها اجازه نمی دهم بلکه او را هل نیز می دهم.
برای آموزش راه حل درست باید به کودک آموزش داده شود که در چنین موقعیتی بهتر است ابتدا به او بگویی تو اجازه نداری به وسایل من دست بزنی و در صورت تکرار این حرکت معلم یا بزرگتر ها در جریان بگذاری.
● پرورش حواس پنج گانه
عدم تمرکز که جز علائم اصلی بیش فعالی مطرح می شود و در صورت تقویت حواس ۵ گانه بهبود می یابد که انجام تمارین و فعالیت های مرتبط به دستیابی به این هدف کمک فراوانی می کند.
به طور مثال استفاده از الگو های رنگی یا مکعب های چوبی و ساخت سازه با کمک آن ها به تقویت حس بینایی می انجامد.
هم چنین توصیه می شود برای تقویت حس شنیداری کودکان از دستورات شنیداری متنوع استفاده کنند و بار ها آن را تکرار کنند. به عنوان مثال بلوز سفید را بردار و در کمد آبی رنگ قرار بده.
قرار دادن چشم بند بر روی چشمان کودک و تهیه خوراکی های متنوع که کودک با مزه کردن هریک آن را تشخیص دهد به تقویت حس چشایی کمک زیادی می کند. در زمان انجام بازی لمس اشیاء با چشمان بسته، حس لامسه کودک به چالش کشیده می شود.
● تنظیم نور
در فراهم کردن شرایط محیطی مطلوب باید این نکته را در نظر داشت که در صورتی که از لامپ هایی با نور های سفید برای کودک استفاده گردد مشاهده حرکات تکانشی دور از انتظار نخواهد بود.
● پرهیز های غذایی
برنامه های غذایی که حاوی مواد نگهدارنده یا کافئین هستند مانند نوشابه، کنسرو، شکلات، شیر کاکائو و... به افزایش علائم بیش فعالی می انجامد.
● خود گویی
برای کنترل و کاهش مشکلات بیش فعالی از جمله فراموشکاری توصیه می شود که والدین فرصتی را فراهم کنند که کودک درخواست های اطرافیان را با تکرار انجام دهد که طی آن افزایش تمرکز نیز رخ می دهد. در صورتی که در این حالت از جملات و عبارات کوتاه، واضح و روشن استفاده گردد، نتیجه سریع تر مشاهده می گردد.
● درمان بیش فعالی با نوروفیدبگ
از دیگر تکنیک های موثر بر درمان بیش فعالی نوروفیدبگ است که با استفاده از فرآیند خود تنظیمی صورت می گیرد. اساس این متد بر آن است که پس از ثبت فعالیت های مغزی بتوان آن را با دستگاه الکترو آنسو فالوگرام دید.
مدتی است که از این تکنیک درمانی علاوه بر کنترل بیش فعالی در بیماری هایی مانند فشار خون بالا، بی اختیاری ادرار و مدفوع، آسم و... استفاده می شود.
نکته مثبت این روش مشخص شدن میزان عملکرد اعضا بدن است. پس از آن می توان به کمک فرآیند خود تنظیمی و روش های نرم افزاری و سخت افزاری به بهبودی دست یافت.
● روش مدیتیشن و تمرکز حواس
از مزیت های به کارگیری این روش افزایش تمرکز، حواس و خود کنترلی عنوان شده است که از انجام آن بر روی اختلال بیش فعالی گزارشات مثبت دیده شده است.
توصیه پایانی به والدین
- ● افزایش اطلاعات و آگاهی والدین نسبت به علت وقوع رفتار های نا مطلوب کودکان بیش فعالی ضروری است تا بتوانند با درک بهتر شرایط، صبر و شکیبایی خود را افزایش دهند.
- ● توجه به غیر ارادی بودن علائم و رفتار های نا مطلوب ضرورت دارد.
- ● تکرار و توضیح درست و واضح قوانین برای کودک بیش فعال به اجرای درست دستور العمل های والدین کمک فراوانی می کند.
- ● در صورتی که خانواده ها این فرصت را فراهم کنند که کودک در کار های هنری، ورزشی و... شرکت کرده و متناسب با شرایط از او انتظار داشته باشند به تشویق و روحیه گرفتن او کمک می کند.
- ● از دیگر موارد مهم رفتاری کودکان بیش فعال، عدم پذیرش تغییرات است. بنابراین باید از قبل درباره هر نوع جا به جایی مطلع گردند تا کم کم آن را بپذیرند.
- ● بهتر است کودکان بیش فعال کمتر در محیط های پر سر و صدا مانند فروشگاه حضور یابند که سبب تنش و حساسیت آنان می شود که در نتیجه آن ممکن است رفتار مبتنی بر بیش فعالی بیشتری نیز بروز دهند.
افزودن دیدگاه جدید